«ΓΝΩΡΙΖΩ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΟΥ» Ε΄ ΤΑΞΗ

Συντάκτης: Δημήτριος Πάνου, Εκπαιδευτικός ΠΕ70

Την Τρίτη 19 Απριλίου 2016 στα πλαίσια του προγράμματος Τοπικής Ιστορίας που υλοποιούμε  με τα δύο τμήματα της Ε΄ τάξης του Σχολείου μας επισκεφτήκαμε το Δημοτικό Ωδείο και τον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννη. Είχαμε έτσι την ευκαιρία να παρουσιάσουμε στους μαθητές μας «ψηφίδες» από την ιστορία της πόλης μας, ένα κομμάτι της σύγχρονης καλλιτεχνικής της ζωής και δημιουργίας και έναν ιστορικό ναό που χτίστηκε σε μια εποχή που η Καβάλα βγήκε από τα στενά όρια της χερσονήσου της Παναγίας και άρχισε να επεκτείνεται?

Τ Ο  Δ Η Μ Ο Τ Ι Κ Ο  Ω Δ Ε Ι Ο  Κ Α Β Α Λ Α Σ

Το κτίριο του Δημοτικού Ωδείου (μαζί με το διπλανό κτίριο που ήταν ιδιοκτησία του Κλέωνος Κραντονέλλη), αποτελεί το αρχαιότερο από τα σπίτια που χτίστηκαν πριν το 1864 στην Καβάλα μετά την έξοδο του Ελληνικού πληθυσμού από την χερσόνησο της Παναγίας. Άνηκε στα αδέρφια Γρηγοριάδη που ήταν από τους πρώτους καπνέμπορους. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως Τράπεζα ενώ από το 1987 (εγκαινιάστηκε στην παρούσα μορφή του το 1990) ανήκει στον Δήμο Καβάλας και στεγάζει το Δημοτικό Ωδείο. Ο έντονος νεοκλασικός του χαρακτήρας, με τα εντυπωσιακά αετώματα στη στέγη, τους κίονες και το γλυπτό διάκοσμο υποδηλώνει την προσπάθεια του αρχιτέκτονα να τονίσει τη δύναμη, τον πλούτο και την εθνική υπερηφάνεια για την αρχαιοελληνική παράδοση.
Το Δημοτικό Ωδείο Καβάλας είναι ένα από τα πιο ιστορικά και δραστήρια ωδεία της ελληνικής περιφέρειας και ένας από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς φορείς της Καβάλας. Πρωταρχική αποστολή του είναι η υποδειγματική μουσική διαπαιδαγώγηση μαζί με τη γενικότερη αισθητική – καλλιτεχνική αγωγή και επιμόρφωση των μαθητών του στις Σχολές Ενόργανης, Φωνητικής και Θεωρητικής κατεύθυνσης, μέσω κρατικών αναγνωρισμένων τίτλων σπουδών. Ταυτόχρονα, το Ωδείο συμβάλλει διαρκώς στην ανύψωση του επιπέδου της πολιτιστικής ζωής τόσο στην πόλη της Καβάλας όσο στην ευρύτερη περιοχή. Δεν είναι τυχαίο ότι σπουδαίοι μουσικοί αναδεικνύονται τακτικά από τη μουσική κυψέλη του Ωδείου, πρώην μαθητές του οι οποίοι διαγράφουν επιτυχημένη πορεία στην πατρίδα μας και στο εξωτερικό.
Α. Η δραστηριότητα του Δημοτικού Ωδείου Καβάλας είναι ευρύτερα αναγνωρισμένη και αυτό αποδεικνύεται από τα παρακάτω:
κατά τη διάρκεια της λειτουργίας ανά έτος παρέχεται μουσική παιδεία και καλλιτεχνική καλλιέργεια σε εκατοντάδες σπουδαστές
διοργανώνονται δεκάδες εκδηλώσεις ? συναυλίες, διαλέξεις και σεμινάρια ? ανά έτος, με ελεύθερη είσοδο, σε διαφορετικούς χώρους της πόλης και στο Αρχαίο Θέατρο των Φιλίππων)
τα μουσικά του σύνολα προσκαλούνται από ομόλογους φορείς της Βόρειας Ελλάδας
έχουν πραγματοποιηθεί καλλιτεχνικές ανταλλαγές με την Ανώτατη Ακαδημία της Νυρεμβέργης
αρκετοί απόφοιτοί του διαπρέπουν στην Ελλάδα και το εξωτερικό
οι Χορωδίες και η Φιλαρμονική του Δ.Ω.Κ. παράγουν φιλανθρωπικό έργο, που επικουρεί την κοινωνική αποστολή ιδρυμάτων της Καβάλας.
Β. Το εξειδικευμένο αντικείμενό του αποδεικνύεται από τα παρακάτω:
αποτελείται από 11 Σχολές που καλύπτουν όλο το φάσμα της μουσικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
εκτός από την τακτική μουσική εκπαίδευση, διοργανώνονται διαλέξεις, μουσικοπαιδαγωγικά σεμινάρια και masterclasses (δηλαδή σεμινάρια τελειοποίησης), στα οποία διδάσκουν Έλληνες και αλλοδαποί καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας, πολλοί από τους οποίους είναι καθηγητές σε μεγάλες Ακαδημίες και Πανεπιστήμια του εξωτερικού.
τα σεμινάριά του παρακολουθούν νέοι μουσικοί, τελειόφοιτοι και απόφοιτοι από όλη την Ελλάδα.
Γ. Η μακροχρόνια απόδοση έργου έχει συμβάλλει στο να αποκτήσει την ιστορικότητα που απαιτείται ως ένα από τα κριτήρια διατήρησης της αυτοτέλειάς του. Συγκεκριμένα:
είναι από τα παλαιότερα και ιστορικότερα Δημοτικά Ωδεία της Ελλάδας.
χιλιάδες σπουδαστές έχουν φοιτήσει σε αυτό στα 75 χρόνια παρουσίας και προσφοράς του στην πολιτιστική ζωή του τόπου.
εκατοντάδες σπουδαστές έχουν αποφοιτήσει με τίτλους σπουδών (Πτυχία και Διπλώματα) αναγνωρισμένους από το Υπουργείο Πολιτισμού & Τουρισμού.
έχει διαρκή και διακεκριμένη παρουσία στην πολιτιστική ζωή του τόπου.
πόλος έλξης για το ΔΩΚ παραμένει το ετήσιο Διεθνές Φεστιβάλ «Γιάννη Α. Παπαϊωάννου», που διοργανώνεται προς τιμήν του επιφανούς μουσουργού και δασκάλου στη γενέτειρά του, Καβάλα.

Παπαϊωάννου Γιάννης (του Ανδρέου)
(Καβάλα 1910- Αθήνα 1989).
Διαπρεπής συνθέτης και καθηγητής θεωρητικών, ο «πατριάρχης» εκείνων που μετά τους Σκαλκώτα και Μητρόπουλο ακολούθησαν τα πρωτοποριακά μουσικά ιδιώματα. Τόσο με το έργο του (που πέρασε από διάφορα στάδια, προσπαθώντας να εξισορροπήσει ανάμεσα στα υπερσύγχρονα ρεύματα, στις συμπυκνώσεις της παραδοσιακής αισθητικής και την αιτούμενη προσωπική «ελληνικότητα») όσο κυρίως με τη διδασκαλία του άσκησε αποφασιστική επίδραση στους σύγχρονους συνθέτες σοβαρής μουσικής (που σχεδόν όλοι τους λίγο ως πολύ μαθήτευσαν κοντά του) εξαναγκάζοντας τον Γ. Λεωτσάκο να τον συγκρίνει με τον Μάντζαρο. Ακριβώς γι’ αυτό, δεν είναι ίσως υπερβολή να λεχθεί ότι, η όποια μέλλουσα κρίση της Ιστορίας για τα μουσικά πεπραγμένα της Σύγχρονης Ελλ. Σχολής θα τον αφορά προσωπικά.

Σταδιοδρομία
Γόνος μουσικής οικογένειας άρχισε μαθήματα πιάνου σε ηλικία 6 ετών. Κατόπιν σπούδασε (από το 1922) στο Ελληνικό Ωδείο. Απεφοίτησε το 1934, ενώ στο διάστημα 1928-29 φοίτησε στο ΚΩΘ, κάνοντας πιάνο και ενορχήστρωση με τον Αιμίλιο Ριάδη. Φαίνεται πως οι «κλασικές» αυτές μουσικές του σπουδές δεν τον ικανοποίησαν (γιατί δεν σχετίζονταν με τις σύγχρονες τεχνικές σύνθεσης), γι’ αυτό και θεωρούσε τον εαυτό του ως αυτοδίδακτο (ας μη ξεχνάμε άλλωστε και την εξομολόγηση του Πικάσο : «Μετά τον Βαν Γκογκ, όλοι είμαστε αυτοδίδακτοι»). Πάντως το 1949 επισκέφτηκε μεγάλα ευρωπαϊκά μουσικά κέντρα (ως υπότροφος της «UNESCO») και στο Παρίσι έκανε μαθήματα με τον διάσημο Αρθούρο Χόνεγκερ. Από το 1952 διορίστηκε καθηγητής ανώτερων θεωρητικών στο Ελληνικό Ωδείο (δίδαξε ως το 1976), ενώ προηγουμένως (το 1951) είχε αναλάβει να διδάξει ιστορία της μουσικής στο Εθνικό Εκπαιδευτήριο Αναβρύτων (δίδαξε εκεί ως το 1961). Το 1953 κέρδισε με την εξαιρετική «3η Συμφωνία» του ένα από τα βραβεία του περίφημου διεθνούς Διαγωνισμού Σύνθεσης «Βασίλισσα Ελισάβετ» (Βρυξέλλες). Από το 1948 ως τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν μέλος στο ΔΣ της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. Διετέλεσε επίσης πρώτος πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Σύγχρονης Μουσικής και του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Σύγχρονης Μουσικής. Το 1955 έγραψε τον Ύμνο του Αριστοτελείου Παν/μίου Θεσ/νίκης (για χορωδία και πιάνο). Τιμήθηκε με το βραβείο «Γκόττφρηντ φον Χέρντερ» (1970) του Παν/μίου της Βιέννης και με το Αριστείο Καλών Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών.
Δ. Η προσφορά του έχει καταξιωθεί όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο αλλά και σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 2010-11 Καβάλα είχε επιλεχθεί από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για να συμμετάσχει στο πρόγραμμα «Δράση Εκτός Έδρας», όπου ταλαντούχοι μουσικοί από τον Νομό Καβάλας και όμορους Νομούς λαμβάνουν μέρος σε ακροάσεις με επίκεντρο το Δημοτικό Ωδείο Καβάλας.
το «Διεθνές Φεστιβάλ Παπαϊωάννου» είναι μια διοργάνωση που έχει πια καταξιωθεί, ώστε να αποτελεί θεσμό ευρύτατης ακτινοβολίας ? από τους σημαντικότερους αυτού του επιπέδου στην Ελλάδα.
από την ίδρυσή του, το Φεστιβάλ έχει φιλοξενήσει ως σολίστ ή/και καθηγητές των masterclasses διακεκριμένους καλλιτέχνες παγκοσμίου φήμης από την Ελλάδα και 13 άλλες χώρες: Η.Π.Α., Αγγλία, Γαλλία, Ισπανία, Γερμανία, Ολλανδία, Ουκρανία, Ρωσία, Βουλγαρία, Αλβανία, Σερβία, Ρουμανία, Ισραήλ.

Ι Ε Ρ Ο Σ  Ν Α Ο Σ  Α Γ Ι Ο Υ  Ι Ω Α Ν Ν Ο Υ  Κ Α Β Α Λ Α Σ

Το έτος 1864 με σουλτανικό φιρμάνι, δίνεται η άδεια για επέκταση εκτός των τειχών, που εκείνη την εποχή περιλάμβαναν τη χερσόνησο της Παναγίας και την περιοχή μέχρι τη σημερινή κεντρική πλατεία. Τότε αρχίζουν να δημιουργούνται οι διάφορες συνοικίες μέσα στην Καβάλα, με κύριο κριτήριο τη θρησκεία. Έτσι δημιουργούνται συνοικίες χριστιανικές, μουσουλμανικές, εβραϊκές και μια αρμένικη. Επίσης κάποιες συνοικίες ήταν μικτές και φιλοξενούσαν καπνεργάτες (Ποταμούδια).
Έτσι, ο Ναός κτίστηκε επί Τουρκοκρατίας (1867) στη Δυτική περιοχή της σημερινής πόλεως της Καβάλας έξω από την παλιά πόλη (Παναγία) σε ακατοίκητη τότε περιοχή και αποτέλεσε τον πυρήνα της νέας πόλης. Στο ναό υπάρχουν τα εξής προσφιλή προσκυνήματα των κατοίκων της Καβάλας: Μια παλιά εικόνα της Παναγίας που έφεραν οι πρόσφυγες μετά το 1922 από την Σηλυβρία της Μ. Ασίας και μια άλλη παλιά εικόνα της Παναγίας (Γοργοεπήκοος) από το Αγ. Όρος. Επίσης υπάρχουν λείψανα δύο Αγίων της Μ. Ασίας (Οσία Ξένη και Άγιος Αγαθόνικος). Ο ναός βρίσκεται σε πυκνοδομημένη περιοχή της πόλης, αλλά περιβάλλεται από παλιά κτίσματα με την χαρακτηριστική λαϊκή αρχιτεκτονική, τα οποία έχουν κοινή αυλή με την εκκλησία. Έτσι οριοθετείται ο χώρος και μαζί με την εκκλησία δημιουργείται ένα αρχιτεκτονικό σύνολο με μια συμπαθητική αυλή σε διάφορα επίπεδα με αιωνόβια κυπαρίσσια.

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ
ΝΕΑΠΟΛΗ
Η τριπλή ονομασία της Καβάλας «Νεάπολη ? Χριστούπολη ? Καβάλα» δείχνει μια μακραίωνη περίοδο ζωής της πόλης και ταυτόχρονα αντικατοπτρίζει τις αλλαγές στην εσωτερική και στη γύρω της πραγματικότητα. Κάθε όνομα είναι χαρακτηριστικό και αντιστοιχεί σε μια ιστορική περίοδο. Η Νεάπολη στην αρχαία περίοδο, η Χριστούπολη στη βυζαντινή και η Καβάλα στη νεότερη.
Αρχαιότητα
Τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας στην περιοχή της σημερινής Καβάλας τοποθετούνται στην Ύστερη Νεολιθική Εποχή και στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (4.500 ? 2.2000 π.Χ.).
Αμέσως μετά το τέλος της προϊστορικής εποχής και την έναρξη των Ιστορικών Χρόνων, η περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας (γνωστή τότε ως Θράκη), προσελκύει το ενδιαφέρον των μεγάλων πόλεων της Νότιας Ελλάδας, οι οποίες τότε συναγωνίζονταν για την ίδρυση των πρώτων αποικιών τους στο χώρο του Βόρειου Αιγαίου. Αποτέλεσμα αυτού του συναγωνισμού ήταν η ίδρυση της πόλης της Θάσου από Πάριους εποίκους. Το γεγονός τοποθετείται από τους περισσότερους ερευνητές στο μέσο του 7ου αιώνα π.Χ. Αυτοί οι νεόφερτοι, μαζί με μετανάστες από το μητροπολιτικό νησί της Πάρου, προσπάθησαν να εξασφαλίσουν την κυριαρχία τους από τις επιδρομές των θρακικών φύλων. Έτσι, διαπεραιώθηκαν στην ηπειρωτική ακτή απέναντι από τη Θάσο και ίδρυσαν τη Νεάπολη, εγκαθιστώντας την αποικία τους στη μακρόστενη χερσόνησο , οπού σήμερα αποτελεί τη συνοικία της Παναγίας.
Οι φορολογικοί κατάλογοι της Α? Αθηναϊκής συμμαχίας μνημονεύουν για πρώτη φορά τη Νεάπολη. Το έτος 454 ? 453 π.Χ. αναφέρεται στους φορολογικούς αυτούς καταλόγους ως «Νεάπολις εν Θράκη» και ότι πλήρωσε φόρο αξίας 1000 δραχμών. Το 450 π.Χ. μνημονεύεται με τον ίδιο φόρο ως «Νεάπολις παρ΄ Αντισάραν», ενώ από το 449 ? 448 αναφέρεται απλά και ως «Νεάπολις». Κατά τον πελοποννησιακό πόλεμο η Νεάπολη παρέμεινε πιστή στην Αθήνα. Έφθασε μάλιστα σε τέτοιο σημείο αφοσίωσης ώστε να στραφεί και εναντίον της μητρόπολής της Θάσου.
Τα γεγονότα των ετών 412 ? 407 διαφωτίζονται και από τις μαρτυρίες των αρχαίων ιστορικών και από τα επιγραφικά κείμενα που μας έχουν διασωθεί. Τα τιμητικά ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου εγκωμιάζουν τη Νεάπολη που συμπαραστάθηκε στην Αθήνα κατά την ταραχώδη αυτή περίοδο. Μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Λακεδαιμόνιους και τη σφαγή των αττικιζόντων Θασίων από το Λύσανδρο, η Νεάπολη φαίνεται πως δεν τιμωρήθηκε για την αφοσίωση της στους Αθηναίους. Η Νεάπολη ήταν μέλος της Β? Αθηναϊκής συμμαχίας, που ιδρύθηκε το 378 π.Χ. κι έμεινε σύμμαχος της Αθήνας ως την κατάκτηση της από το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο. Η κατάληψη των Κρηνίδων και η μετονομασία της σε «Φίλιπποι» υπήρξε προμήνυμα της επερχόμενης κατάκτησής της. Ο Φίλιππος έγινε τόσο απειλητικός για τη Νεάπολη, ώστε η τελευταία αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια της συμμάχου της, Αθήνας. Η παρουσίαση των Νεαπολιτών πρέσβεων στον αθηναϊκό δήμο έγινε το 355 π.Χ. Το αίτημά τους όμως αυτό, έμεινε χωρίς αποτέλεσμα, γιατί αφού κατέλαβε ο Φίλιππος τα εδάφη μέχρι το Νέστο, που του παραχώρησε ο βασιλιάς Κετρίπορις, μοιραία η Νεάπολη κατέληξε να είναι λιμάνι των Φιλίππων.
Οι μαρτυρίες που έχουμε για τα χρόνια που ακολουθούν είναι ελάχιστες. Η πιο σημαντική αφορά στη μάχη των Φιλίππων, κατά την οποία ο λιμένας της Νεάπολης χρησίμευσε ως βάση του στόλου της ρωμαϊκής δημοκρατικής παράταξης. Η μάχη των Φιλίππων πραγματοποιήθηκε το 42 π.Χ. στους Φιλίππους της Καβάλας. Αντίπαλοι ήταν από τη μια πλευρά ο Οκταβιανός και ο Μάρκος Αντώνιος και από την άλλη ο Βρούτος και ο Κάσσιος, δηλαδή οι δολοφόνοι του Ιούλιου Καίσαρα.
Κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους ο λιμένας της Νεάπολης αποτελεί το τέρμα του εμπορικού δρόμου που ενώνει τους Φιλίππους με την Ανατολή δια μέσου της Αλεξάνδρειας και Τρωάδας. Από εδώ εισβάλλουν οι διάφορες δοξασίες, οι ανατολικές θρησκευτικές λατρείες και τελευταία ο χριστιανισμός.
Η Νεάπολη έμελλε να γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που θα συνδεόταν με την αναδυόμενη θρησκεία, το χριστιανισμό. Το 49 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος αποβιβάζεται στο λιμάνι της και ακολουθεί την Εγνατία Οδό με προορισμό τους Φιλίππους, με σκοπό να κηρύξει το λόγο της νέας πίστης. Στους Φιλίππους ιδρύει την πρώτη χριστιανική εκκλησία στην Ευρώπη, βαπτίζοντας και την πρώτη Ευρωπαία Χριστιανή, τη Λυδία και την οικογένειά της στον ποταμό Ζυγάκτη.
Το βαθμιαίο πέρασμα από την αρχαία Νεάπολη στη βυζαντινή Χριστούπολη γίνεται αργά, σταθερά και ανεπαίσθητα. Σιγά ? σιγά η Νεάπολη θα παραχωρήσει τη θέση της και το όνομα της στη Χριστούπολη. Η αλλαγή της ονομασίας, σκοπό είχε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του χριστιανικού κόσμου στην πόλη που πρωτοδέχτηκε τον Απόστολο Παύλο και το χριστιανισμό
Κάπου εδώ το ταξίδι με τη χρονομηχανή μας τελειώνει. Καλή αντάμωση τον Μάιο με τη Βυζαντινή Χριστούπολη, το «Φρούριο», τις «Καμάρες »,το «Ιμαρέτ», την συνοικία της Παναγίας?

«Πάντα εκκαλύπτων ο χρόνος εις το φως άγει». (Σοφοκλής)
Βιβλιογραφία-Πηγές

«Συνοπτική Ιστορία της Καβάλας» Χιόνης Κων/νος, Δημ. Μουσ. Καβάλας, Καβάλα 1992
www.cityofkavala.com.
www.kavalagreece.gr
www.kavala.gov.gr
www.dok.gr
www.musipedia.gr
http://kavala-gv.blogspot.gr

΄