Ιστορία

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 5ου ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ

Συγγραφέας: Πάνου Δημήτριος, Εκπαιδευτικός ΠΕ70

1. ΤΟ… ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ

-Καλά, πώς θα ακούσουμε αυτό το παραμύθι; Αφού είναι αδύνατο να μας μιλήσει… ακούστηκε η φωνή της Πελαγίας γεμάτη αγωνία.

-Και ακόμα κι αν μας μιλήσει, εμείς πώς θα τον καταλάβουμε;

-Βασίλη, μάλλον φοβάσαι… τον μάλωσε τρυφερά η Άννυ.

-Δε φοβάμαι, αλλά…

-Παιδιά, παιδιά έρχεται ο κύριος Δημήτρης…

Παραμονή Χριστουγέννων του 2012…Λίγες ημέρες πριν αλλάξει ο χρόνος που θα σημάνει το τέλος της φοίτησής μας στο Δημοτικό Σχολείο… Βράδυ, έξω από το κτίριο του 5^ου Δημοτικού Σχολείου, του σχολείου μας… Κάνει πολύ κρύο, το ψιλόβροχο που έριχνε από νωρίς έχει μετατραπεί σε πυκνό χιόνι…

-Είμαστε όλοι εδώ, παιδιά; Λείπει κανείς;

-Ο Λάζαρος , κύριε, όπως το συνηθίζει, είπε η Δέσποινα.

-Ε! Αφού τον ξέρετε…Θα έρθει…Ας μπούμε όμως μέσα για να ζεσταθούμε. Με προσοχή όμως, γιατί άρχισε να το στρώνει.

-Κύριε; Πώς θα γίνει; Ανησυχώ…Οι συνηθισμένες ανασφάλειες της Σοφίας…

-Σάββα, φέξε μου εδώ με το φακό για να βλέπω να ανοίξω.

-Ναι ,κύριε, όμως από το κρύο τα χέρια μου τρέμουν και δεν μπορώ να τον κρατήσω σταθερό.

-Σάββα, λες πως έχεις παγώσει κι όμως είσαι ιδρωμένος. Τι έγινε; Μήπως φοβάσαι; άρχισε να τον πειράζει η Μαρία.

-Πάψε κι εσύ…

-Ελάτε, ελάτε παιδιά. Άλλωστε, δεν υπάρχει λόγος να φοβάστε. Ορίστε λοιπόν, η πόρτα άνοιξε.

Ανάβοντας το φως της αποθήκης ένα σωρό παλιά πράγματα εμφανίστηκαν μπροστά μας: θρανία, χάρτες, παλιοί μαυροπίνακες, κάδρα με του ήρωες του 1821 να μας κοιτούν αυστηροί αλλά και – πώς μας φαινόταν έτσι; – με υπερηφάνεια.

-Καθίστε, παιδιά, πάρτε από ένα καρεκλάκι και καθίστε γύρω μου. Εγώ θα ανάψω τη σόμπα για να είμαστε ζεστά και  θα  αρχίσουμε.

Ο δάσκαλος άνοιξε το καπάκι της σόμπας, καθάρισε τη στάχτη, έβαλε ξύλα και άναψε φωτιά με τα σπίρτα που είχε στην τσέπη του. Το τσιγάρο το είχε κόψει πέρσι και πολύ είχαμε χαρεί όλοι μας…

-Βάλτε κι ένα καρεκλάκι για τον Λάζαρο, παιδιά.

-Κι αν δεν έρθει, κύριε; ρώτησε ο Βασίλης.

-Μην κακολογείτε τους απόντες. Ήρθα.

-Καλώς τον, καλώς τον, κάθισε.

-Λοιπόν παιδιά, έχω φέρει και κάστανα. Θα τα βάλουμε πάνω στη σόμπα, θα ακούμε και θα τρώμε.

-Ε! αφού έχει και φαγητό δε με νοιάζει τίποτε, δήλωσε ο πάντα καλόκαρδος και χωρατατζής Αλέξανδρος.

-Λοιπόν, παιδιά, έφτασε η ώρα να μάθετε το μεγάλο μυστικό. Κάθε χρόνο, παραμονή Χριστουγέννων οι μαθήτριες και οι μαθητές της Έκτης τάξης του Σχολείου μας έρχονται στην αποθήκη αυτή και ακούνε το «Παραμύθι του Δεκέμβρη».

-Δηλαδή ,κύριε, τι ακριβώς θέλετε να πείτε; Τι είναι αυτό το παραμύθι;  ρώτησε φανερά εντυπωσιασμένος ο Κρίτων.

-Το Σχολείο, παιδιά, έχει ψυχή κι αισθήματα κι αυτά τα παίρνει από την αγάπη και την τρυφερότητα που έχουν στην καρδιά τους οι μαθητές που μεγαλώνει στην αγκαλιά του, στις αίθουσές του… Τα παίρνει από τα γέλια και τα κλάματα που ακούγονται στην αυλή του, από τους ψιθύρους που πνίγονται ανάμεσα στους χοντρούς του τοίχους. Το ίδιο το Σχολείο θα μας μιλήσει λοιπόν…Όπως ο κάθε γονιός δίνει στα παιδιά του συμβουλές για τη ζωή τους, όπως τους εξηγεί ποιοι είναι και  από πού ξεκίνησαν για να το θυμούνται πάντα στη ζωή τους, έτσι και το Σχολειό μας- σα γονιός – θα μας μιλήσει απόψε για την ιστορία του… Ας έχουμε τα αυτιά μας ανοιχτά λοιπόν γιατί πολλά είναι αυτά που θα μάθουμε σήμερα.

-Να τα ακούσουμε, κύριε, καλά. Αλλά ελπίζω να μη μας βάλετε να… τα μάθουμε απ’ έξω, δήλωσε γεμάτος ανησυχία ο Γιάννης, κάνοντας όλα τα παιδιά να γελάσουν.

-Αυτό το γέλιο, παιδιά, είναι η καλύτερη ευκαιρία για το Πνεύμα του Σχολείου μας να αρχίσει τη διήγησή του. Απολαύστε λοιπόν τη βραδιά αυτή γιατί απόψε θα μάθετε όλα του τα μυστικά και θα γίνετε μέλη στην «ομάδα του παραμυθιού του Δεκέμβρη» όπου ανήκουν και πολλοί από τους γονείς σας.

-Πολύ συνωμοτικό μου ακούγεται αυτό, κύριε…Κάτι σαν τη Φιλική εταιρία δηλαδή; ρώτησε ο Σάββας που λάτρευε την Ιστορία.

-Σιγά βρε… Τσακάλωφ, τον πείραξε η Όλγα που ήταν πειραχτήρι.

-Ελάτε, παιδιά… Γιάννη, σβήσε το φως σε παρακαλώ. Θα μας φωτίζει  η λάμψη της φωτιάς. Κι εσύ, Μαρκέλα, μοίρασε σε όλους κάστανα… Ηρεμήστε, κλείστε τα μάτια και ακούστε όχι με τα αυτιά αλλά με την  ψυχή σας την ιστορία του Σχολειού μας.

Κλείσαμε πράγματι τα μάτια μας κι όταν τα ανοίξαμε και πάλι, όλα εκείνα τα παλιά πράγματα που υπήρχαν γύρω μας φαίνονταν σαν καινούρια: όλα γυάλιζαν, όλα έλαμπαν κάτω από το γλυκό φως της φλόγας, στον αέρα απλωνόταν η γλυκιά μυρωδιά του καμένου ξύλου, του ψημένου κάστανου και…

-Μα, τι είναι αυτός ο γλυκός ήχος; Μοιάζει με τις γλυκές φωνές του παππού και της γιαγιάς όταν μου λένε παραμύθι, είπε η Δέσποινα.

-Παιδιά μου, ήρθατε…Η συνάντηση αυτή γίνεται μια φορά το χρόνο με τους μαθητές και τις μαθήτριες της Έκτης τάξης κρυφά απ΄ όλους …Μόνο εσείς και οι δάσκαλοί σας  ξέρετε γι’ αυτήν… και μεταξύ μας θα μείνει…

Ήταν τόσο γλυκιά η φωνή κι όλοι μας τόσο μαγεμένοι που κανένας δεν κινήθηκε. Εξαφανίστηκαν όλοι οι φόβοι μας και αρχίσαμε να ακούμε το «Παραμύθι του Δεκέμβρη» και να ξετυλίγουμε το κουβάρι της ιστορίας του Σχολείου μας, του 5^ου Δημοτικού Σχολείου Καβάλας…

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

Ύστερη  Νεολιθική – Πρώιμη Εποχή Χαλκού, 4000 – 2000 π.Χ: τα πρωιμότερα δείγματα κατοίκησης στην κορυφή χαμηλού λόφου στην περιοχή «Περιγιάλι», ανατολικό τμήμα της σύγχρονης πόλης.

Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, 1000 –800 π.Χ: ίχνη κατοίκησης στη βραχώδη και φύσει οχυρή χερσόνησο της Παναγίας: χειροποίητη κεραμική με εγχάρακτη και αυλακωτή διακόσμηση που συνδέεται με τα πρώτα θρακικά φύλα της περιοχής.

Αρχές 7^ου αιώνα π.Χ: η παρουσία τροχήλατης κεραμικής με υπογεωμετρική διακόσμηση  στην Παναγία υποδηλώνει επαφές με ελληνικές πόλεις του νότου ή του ΒΑ. Αιγαίου.

Β΄ μισό 7^ου αιώνα π.Χ: ίδρυση της αρχαίας Νεάπολης στη χερσόνησο της Παναγίας από αποίκους της Θάσου και της Πάρου (η Θάσος ήταν αποικία της Πάρου που ιδρύθηκε μισό αιώνα περίπου νωρίτερα). Έναρξη λατρείας της πολιούχου θεάς της πόλης, της Παρθένου, εξελληνισμένη μορφή της θρακικής Βενδίδος, στον αρχαϊκό ναό που δεν σώζεται. (σώθηκαν, όμως, οι αποθέτες του).

Τέλη 6^ου αιώνα π.Χ: ανεξαρτητοποίηση Νεαπόλεως από τη μητρόπολη Θάσο – κοπή δικών της αργυρών νομισμάτων με γοργόνειο στη μία τους όψη. Η πόλη στηρίζει την ανάπτυξή της α. στη στρατηγική της θέση – «Θερμοπύλες της Μακεδονίας» κατά τον Heuzey – έλεγχος πανάρχαιου δρόμου – περάσματος από Μακεδονία σε Θράκη, δρόμου σύνδεσης παραλίων με ενδοχώρα, καθώς και θαλάσσιων περασμάτων ΒΑ Αιγαίου β. χρυσοφόρα κοιτάσματα Παγγαίου και ευρύτερης περιοχής γ. εμπόριο.

Αρχές 5^ουπ.Χ: μεγάλος, κτισμένος με θασίτικο μάρμαρο ιωνικός περίπτερος ναός της Παρθένου αντικαθιστά τον αρχαϊκό. Τμήματα του αποκαλύφθηκαν σε ανασκαφές στην περιοχή του Ιμαρέτ και μαζί με άλλα ευρήματα – αναθήματα, επιγραφές κ.λ.π. – βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο Καβάλας.

454/453 π.Χ: η Νεάπολη μέλος της αθηναϊκής συμμαχίας – αναφέρεται σε φορολογικούς καταλόγους ως «Νεάπολις εν Θράκη» ή «…παρ΄Αντισάραν» με ετήσια εισφορά 1000 δρχ.

Πελοποννησιακός Πόλεμος, 411 π.Χ: αν και πολιορκείται από Σπαρτιάτες και Θασίους η Νεάπολη παραμένει πιστή σύμμαχος των Αθηναίων. Για τη στάσης της επαινείται  και ανταμείβεται από το Δήμο Αθηναίων με κατάργηση της ετήσιας εισφοράς, με δύο τιμητικά ψηφίσματα – 410 και 407 π.Χ.

355 π.Χ: Αθηναϊκό ψήφισμα συμμαχίας με Νεάπολη μπρος στην απειλή του Φίλιππου Β΄.

340 π.Χ: τέλος νομισματοκοπίας Νεαπόλεως – η Νεάπολη επίνειο των Φιλίππων και τμήμα του μακεδονικού κράτους.

Τέλη 2^ουπ.Χ: Η Νεάπολη αναβαθμίζεται σε σημαντικό σταθμό της ρωμαϊκής Εγνατίας Οδού.

42 π.Χ: στο λιμάνι της Νεάπολης ενορμίζεται ο στόλος των Βρούτου και Κάσιου για τη δραματική μάχη των Φιλίππων.

49 μ.Χ: πρώτη πόλη στην Ευρώπη στην οποία αποβιβάζεται ο Απόστολος Παύλος πηγαίνοντας στους Φιλίππους.

5^ος –6^ος αιώνας: ύπαρξη παλαιοχριστιανικών ναών στη θέση του σημερινού  ναού Αγίου Νικολάου και στην Παναγία. Παλαιοχριστιανικός ναός, πιθανότατα της Αγίας Παρασκευής, κάτω από το σημερινό τέμενος του Χαλήλ Μπέη – «Τζαμί της Μουσικής» –  με φάσεις και στη μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή εποχή. Ύπαρξη  μικρού χριστιανικού νεκροταφείου γύρω από το ναό, ορατό ακόμα και σήμερα (αναμένεται η δημοσίευση της ανασκαφής).

733 –746: τελευταία αναφορά στο όνομα Νεάπολη σε Τακτικό της εποχής.

Αρχές 9^ου : πρώτη αναφορά στο όνομα Χριστούπολη, σημαντικό βυζαντινό κάστρο – τελευταία γραμμή άμυνας της αυτοκρατορίας στις επιθέσεις Βουλγάρων κ.α. στην περιοχή. Η Χριστούπολη εξασφαλίζει την απρόσκοπτη επικοινωνία της Κωνσταντινούπολης με τη συμβασιλεύουσα Θεσσαλονίκη. Επιγραφές αποτροπαϊκού χαρακτήρα στα τείχη μαρτυρούν την αγωνία της εποχής για τις εχθρικές επιδρομές. Η πόλη μαρτυρείται στο βίο του Αγίου Γρηγορίου του Δεκαπολίτη, που πέρασε από εδώ γύρω στο 830.

830-840: κατασκευή του «πύργου υπέρκαλου» στα τείχη της ακρόπολης.

926: ο στρατηγός του Θέματος Στρυμόνας Βασίλειος Κλάδων ανασταίνει τα πριν «φθαρέντα και πεπτωκότα τείχη» της πόλης.

1185: πυρπόληση της Χριστούπολης από τους Νορμανδούς.

1302: οι Καταλανοί αποτυγχάνουν να εκπορθήσουν την πόλη. Για να εμποδίσει την επιστροφή τους ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος κτίζει το «παρά την Χριστούπολιν τείχισμα».

1357: οι αδερφοί Αλέξιος και Ιωάννης από τη Βιθυνία ελέγχουν τη Χριστούπολη. Μονή της Παναγίας της Καμμμυτζιώτισσας στη θέση της σημερινής εκκλησίας της Παναγίας.

1387: πρώτη κατάληψη της Χριστουπόλεως από τους Οθωμανούς.

1391: καταστροφή Χριστουπόλεως από τους Οθωμανούς Τούρκους – ο πληθυσμός σκορπίζεται στη γύρω περιοχή.

1425: σύντομη κατάληψη κάστρου Χριστουπόλεως από 10 βενετικές γαλέρες. Εκδίωξη Βενετών από ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις.

15^ος αιώνας: ενδείξεις για ύπαρξη ισχνού και στην πλειοψηφία του χριστιανικού πληθυσμού στην πόλη – 450 περίπου ατόμων –  δίνει οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο της εποχής. Σταδιακή επικράτηση του νέου ονόματος Καβάλα.

1530 περίπου: επανίδρυση της πόλης από Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή: επισκευή και ανέγερση τειχών στη βάση των βυζαντινών – κτίσιμο υδραγωγείου – Καμάρες – στη θέση παλαιότερου, πιθανόν ρωμαϊκού, ανέγερση τζαμιών, Καραβάν-σεράι κ.α.

Το γνωστότερο μνημείο της σύγχρονης Καβάλας είναι οι «Καμάρες», το παλιό υδραγωγείο της πόλης. Το μνημείο δεσπόζει στο άκρο της παλιάς πόλης και εντυπωσιάζει με τον όγκο του αλλά και την αρχιτεκτονική του. Το θέμα μας λοιπόν είναι οι Καμάρες, δηλαδή το υδραγωγείο της πόλης και η υδροδότηση της. Θα κάνουμε μια προσπάθεια να ακολουθήσουμε τον λεγόμενο «δρόμο του νερού» από την πηγή του μέχρι το επιβλητικό μνημείο των Καμαρών που κοσμεί και τη σύγχρονη πόλη.Το υδραγωγείο ήταν έργο ζωτικής σημασίας για την Καβάλα, γιατί με αυτό υδροδοτήθηκε η χερσόνησος της Παναγίας που μέχρι τον 16 αιώνα ήταν άνυδρη. Έτσι ο ασήμαντος οικισμός μετατράπηκε σε μικρή πόλη της περιοχής. Ο PierreBelon αναφέρει στα 1547 ότι η Καβάλα ήταν στο παρελθόν έρημη και ακατοίκητη, αλλά λίγα χρόνια μετά την κατασκευή του Υδραγωγείου έγινε ένας «όμορφος και πολυάνθρωπος οικισμός».Παρόμοιο υδραγωγείο της οθωμανικής περιόδου, τόσο επιβλητικό και τόσο ισχυρής κατασκευής, δεν έχει εντοπιστεί αλλού. Πιθανολογείται λοιπόν ότι στον ίδιο χώρο υπήρχε υδραγωγείο παλιότερης περιόδου (της ρωμαϊκής ή μεσοβυζαντινής ), πάνω στα απομεινάρια του οποίου χτίστηκαν οι Καμάρες.Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή οι μέθοδοι υδροδότησης των πόλεων εξελίχθηκαν σημαντικά. Οι Ρωμαίοι εκμεταλλευόμενοι το γερό θεωρητικό υπόβαθρο των Ελλήνων, κατασκεύασαν έργα δαπανηρά και με μνημειώδη χαρακτήρα για την κάλυψη των αναγκών σε νερό.

Η κατασκευή μεγάλων και επιβλητικών υδραγωγείων με τοξωτές υδροφόρες γέφυρες συνιστά αποκλειστικά ρωμαϊκή καινοτομία, που βασιζόταν σε συστηματικές μετρήσεις αποστάσεων, γωνιών και υψομέτρων, προϋπέθετε δε μία αυστηρά καθιερωμένη σειρά εργασιών. Υδραγωγεία αυτής της περιόδου συναντάμε σε όλη την Ευρώπη με πιο χαρακτηριστικά αυτά της Ρώμης, της PontduGard στην Γαλλία και της Segovia στην Ισπανία. Στον Ελλαδικό χώρο παρόμοια υδραγωγεία συναντάμε στην Μόρια της Μυτιλήνης, στην Νικόπολη και στην Αθήνα.

Το υδραγωγείο της Καβάλας, σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη και τις νεώτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, είναι το ρωμαϊκό υδραγωγείο της αρχαίας Νεάπολης που κατασκευάστηκε πιθανότατα ανάμεσα στον 1ο και τον 6ο αιώνα μΧ. Κατά καιρούς δέχτηκε πολλές επισκευές και λειτούργησε μέχρι και τη μεσοβυζαντινή περίοδο. Από τα τέλη τού 14ου αιώνα το υδραγωγείο έπαυσε να λειτουργεί και να συντηρείται.

Κατά την τουρκοκρατία, ο πρώτος Βεζίρης του Σουλεϊμάν του Β, ο Ιμπραήμ πασάς, αποφάσισε να μεγαλώσει την πόλη και να την κοσμήσει με ιδιωτικά και δημόσια κτίρια. Τότε η ανάγκη για νερό αυξήθηκε και έτσι αποφάσισε στη θέση του παλιού και κατεστραμμένου υδραγωγείου, την οικοδόμηση ενός μεγαλύτερου. Έτσι στα 1520 με 1530 ανοικοδομήθηκαν οι επιβλητικές Καμάρες της πόλης. Μέσα από αυτές το νερό μεταφερόταν από τα απέναντι υψώματα της Παλιάς Καβάλας, όπου υπήρχαν πολλές πηγές, για να φτάσει στους κοινόχρηστους χώρους της πόλης: λουτρά, δεξαμενές και κρήνες.

Το υδραγωγείο που κατασκεύασαν οι Οθωμανοί είναι μια διπλή τοξωτή κατασκευή με μήκος περίπου 280 μέτρα. Το μέγιστο ύψος του στο κέντρο είναι 25 μέτρα.

Παράλληλα επισκευάστηκε ριζικά ο αγωγός του νερού σε όλη τη διαδρομή, από τα «Τρία Καραγάτσια» μέχρι την πόλη και  κτίστηκαν ή επιδιορθώθηκαν οι υδατογέφυρες.

Το νερό διοχετεύονταν στην πόλη μέσω ενός κτιστού επίγειου αγωγού μήκους εξίμισι χιλιομέτρων. Ο υδραγωγός ξεκινούσε από πηγή που βρίσκεται σε υψόμετρο 400μ. και είναι γνωστή ως «η μάνα του νερού» ή «Σούμπαση» ή «Τρία Καραγάτσια». Κατά τη διαδρομή του ακολουθούσε συνεχώς την κλίση του εδάφους και στις ρεματιές που διέκοπταν την πορεία του, περνούσε πέντε πέτρινες υδατογέφυρες, που είχαν κτιστεί γι’ αυτό το σκοπό. Το έργο αυτό απαιτούσε καλά μελετημένο σχέδιο και ειδικές γνώσεις. Το εξαιρετικό προσόν του είναι η μέγιστη οικονομία της φύσης. Οι τεχνίτες εκμεταλλεύτηκαν πλήρως και την τελευταία σπιθαμή γης και εναρμόνισαν το έργο τους με το φυσικό περιβάλλον.

Η πρώτη και κύρια πηγή βρίσκεται σε υψόμετρο 400μ. Μόλις το νερό βγεί από το βράχο, συλλέγεται σε λιθόκτιστη κατασκευή, η οποία διαθέτει κάθοδο και λεκάνη για να κατακάθονται τα ξένα υλικά. Εκτός από την πρώτη υπάρχουν κι άλλες δευτερεύουσες μάνες (πηγές) οι οποίες συμπληρώνουν την τροφοδοσία του αγωγού σε νερά. Αμέσως μετά την έξοδό του από την πηγή το νερό διοχετεύεται σε κτιστό αγωγό τετράπλευρης διατομής. Ο αγωγός ήταν σχεδόν επίγειος σε όλο του το μήκος έξω από την πόλη. Μερικές δεκάδες μέτρα μετά την πηγή βρίσκεται η πρώτη κρήνη και στη συνέχεια σε όλο το μήκος του αγωγού υπάρχουν άλλες τρεις, όλες κτιστές και με κτιστές σκάφες (γούρνες) για το πότισμα των ζώων. Έτσι κάλυπταν τις ανάγκες όχι μόνο των οδοιπόρων στο μονοπάτι της Παλιάς Καβάλας αλλά και των κοπαδιών που έβοσκαν στα υψώματα. Στο πρώτο τμήμα της πορείας του ο αγωγός παρουσιάζει ισχυρή κλίση, ενώ όσο μεγαλώνει η απόσταση από την πηγή, τόσο η κλίση μικραίνει. Μετά τα 1450μ ο αγωγός κατεβαίνει 200μ, μετά τα επόμενα 2850μ περίπου κατεβαίνει στο υψόμετρο των 100μ. Τέλος στις Καμάρες φτάνει στα 75μ. Παρακολουθεί δηλαδή ο αγωγός τις υψομετρικές καμπύλες.

Από τις υδατογέφυρες που γεφυρώνουν, όπως είπαμε, τις ρεματιές οι 4 είναι μονές. Μόνο μια έχει δυο σειρές τόξων, η κατώτερη με ένα τόξο, η ανώτερη με τρία.

Σήμερα μπορεί κανείς να παρακολουθήσει αδιάκοπα την πορεία του αγωγού ( παρακολουθώντας ταυτόχρονα και τους λάκκους που αφήνουν πίσω τους οι λαθρανασκαφείς ανά μερικές εκατοντάδες μέτρα) μέχρι την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Από εκεί και κάτω η πορεία του συνέπιπτε με την οδό Αγίου Κωνσταντίνου και στη συνέχεια με την οδό ΚωνσταντινίδουΠοιητού, για να οδηγηθεί στο τελευταίο τμήμα του, δηλαδή στις Καμάρες, στο μεγάλο τοξωτό υδραγωγείο, που ενώνει τα δυο αντικριστά υψώματα.

Το παλιό αυτό υδραγωγείο ύδρευσε την πόλη της Καβάλας μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. Διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση χάρη στη συνεχή συντήρησή του. Τεκμήριο των συνεχών επεμβάσεων είναι η πολυμορφία των τόξων του. Ο αρχαιολόγος Κώστας Τσουρής γράφει σχετιτικά: «Το πιο εντυπωσιακό τμήμα του υδραγωγείου είναι οι Καμάρες μέσα στην ίδια την πόλη. Πρόκειται για ένα πραγματικό δειγματολόγιο μορφών τόξων….Υπάρχουν τόξα ημικυκλικά λιθόκτιστα, πλινθόκτιστα, εναλλαγή λίθων και πλίνθων, κατά ένα τμήμα τους λιθόκτιστα και κατά άλλο πλινθόκτιστα……όλα δείχνουν μακραίωνη και αδιάκοπη συντήρηση». Η μόνη γνωστή επέμβαση είναι του 1818. Τότε επισκευάστηκε το νότιο τμήμα των Καμάρων, προς την πλευρά των τειχών της πόλης, όπως μαρτυρεί και σχετική επιγραφή, εντοιχισμένη στις Καμάρες.

Τα προβλήματα άρχισαν να εμφανίζονται κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. Το νερό του παλιού υδραγωγείου δεν επαρκούσε πια για να καλύψει τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες της χερσονήσου της Παναγίας. Επιπλέον δημιουργήθηκαν νέες τούρκικες συνοικίες στο ανατολικό μέρος της πόλης (ΓενήΜαχαλέ, Χαμιντιγιέ, Σελιμιγιέ) που υδροδοτούνταν και αυτές από τις πηγές της Παλιάς Καβάλας.

Το 1912-1913 οι αρχές της βουλγαρικής διοίκησης μετέτρεψαν το μονοπάτι του νερού σε δρόμο. Η διέλευση πεζών, κοπαδιών και αμαξών προκαλούσε ρήγματα και βλάβες στον αγωγό, με αποτέλεσμα την απώλεια του νερού αλλά και τις συχνές μολύνσεις του.

Στα χρόνια της εγκατάστασης των προσφύγων το νερό έφτανε στην παλιά πόλη μέρα παρά μέρα και μόνο για λίγες ώρες και οι κοινόχρηστες βρύσες γίνονταν θέατρο ομηρικών καυγάδων για το σπάνιο αγαθό. Για να μειωθεί η λειψυδρία, στις αρχές της δεκαετίας του 1930 η χερσόνησος της Παναγίας υδροδοτήθηκε και από τη δεξαμενή του Αγίου Αθανασίου. Το αρχαίο υδραγωγείο μπήκε σε αχρηστία και έκλεισε τον κύκλο της ζωής του στα μέσα του 20ου αιώνα.

Σήμερα οι Καμάρες έχουν χάσει πολύ από το ζωτικό τους χώρο. Το επιβλητικό υδραγωγείο που επί αιώνες κυριαρχούσε στο τοπίο και ήταν ορατό από παντού, ασφυκτιά μέσα στις πολυκατοικίες. Κάτω από τα τόξα του περνούν οι δρόμοι που συνδέουν το κέντρο της πόλης με τις ανατολικές περιοχές της. Αταίριαστες και ακαλαίσθητες κατασκευές παρενοχλούν το μνημείο, κυρίως από την πλευρά του καρνάγιου, ενώ ανάμεσα σε κάποια ποδαρικά του διατηρούνται ακόμη τα μικρά προσφυγικά σπιτάκια.

Παρόλα αυτά το μνημείο διατηρεί αμείωτη τη γοητεία του. Σ’ αυτό συνέβαλε και η 12η εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων με την πρόσφατη εξαιρετική αναστήλωση που πραγματοποίησε.

16^ος αιώνας: μαζικοί εξισλαμισμοί κατοίκων και εποικισμοί ανεβάζουν το ποσοστό των μουσουλμάνων κατοίκων της πόλης και καθιστούν τους χριστιανούς μειοψηφία. Ερχομός των πρώτων Εβραίων.

Οθωμανική περίοδος: η Καβάλα σημαντικό λιμάνι και εμπορικό κέντρο, Έδρα πολλών ξένων εμπορικών οίκων και προξενείων. Σταδιακή ανέλιξη και ενίσχυση ελληνικού πληθυσμού.

1817-21: ανέγερση του Ιμαρέτ από το Βαλή της Αιγύπτου Μεχμέτ Άλη.

1864: έξοδος Ελλήνων από τα τείχη της πόλης – δημιουργία συνοικίας Αγίου Ιωάννου. Σταδιακή ενδυνάμωση και άνοδος του ελληνικού στοιχείου της πόλης.

Τέλη 19^ου – αρχές20^ου αιώνα: η Καβάλα το σημαντικότερο κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού των Βαλκανίων: κτίζονται πολλές μεγάλες καπναποθήκες και νεοκλασικά κτίρια. Οι Έλληνες στις αρχές του 20^ου αιώνα κυρίαρχοι πλέον στην πόλη οικονομικά και πληθυσμιακά.

1896: στην Καβάλα σημειώνεται η μεγαλύτερη ως τότε εργατική απεργία στα Βαλκάνια. Έναρξη του καπνεργατικού κινήματος.

1906: Ίδρυση του πρώτουγυμναστικού συλλόγου στην πόλη με την ονομασία «Φίλιπποι».

Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ 

Η Καβάλα υπήρξε ένα από τα μεγάλα εθνικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού κατά τους τελευταίους χρόνους της τουρκοκρατίας. Η οργάνωση της παιδείας σ’ όλη τη βορειοανατολική Μακεδονία και τη δυτική Θράκη μετά τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου έγινε με πρωτοβουλία του Νικ. Φιλιππίδη και με κέντρο την Καβάλα. Η σύσταση φιλεκπαιδευτικών συλλόγων και ο εκπαιδευτικός οργασμός που παρατηρείται κατά την περίοδο 1879-81 αναμφισβήτητα οφείλονται στη μεγάλη προσωπικότητα του Νικολάου Φιλιππίδη. Τα αναγνωρισμένα προσόντα του αποτελούσαν εγγύηση για την επιτυχία του έργου του στην Καβάλα. Τα πύρινα άρθρα του, που δημοσιεύονταν σ’ εφημερίδες του εσωτερικού και εξωτερικού, ενθουσίαζαν τους Έλληνες, που αγωνίζονταν για ν’ αποτρέψουν το βουλγαρικό κίνδυνο.Συνεχιστής του έργου του Νικ. Φιλιππίδη πρέπει να θεωρηθεί ο ποιητής Ιωάννης Κωνσταντινίδης, ο οποίος ματαίωσε το 1905 την εγκατάσταση του Βουλγάρου πρόξενου στην Καβάλα. Υπήρξε για χρόνια η ψυχή του μακεδονικού αγώνα στην περιοχή μας. Πραγματοποιούσε περιοδείες στις γύρω περιοχές, συνεργαζόταν με τις ελληνικές προξενικές αρχές, παρακολουθούσε κάθε ύποπτη κίνηση, μετέφερε εντολές του ελληνικού υποπροξενείου και έδινε χρήσιμες οδηγίες.Ενεργό ρόλο στην εθνική υπόθεση έπαιξε το ελληνικό υποπροξενείο της Καβάλας κατά τη διάρκεια του μακεδονικού αγώνα. Το εθνικό κέντρο Καβάλας οργανώθηκε από το ριψοκίνδυνο και ακαταπόνητο εργάτη της εθνικής ιδέας Στυλιανό Μαυρομιχάλη. Από 1ης Απριλίου 1906 πρόσφερε πολύτιμες εθνικές υπηρεσίες ως γραμματέας του υποπροξενείου καβάλας. Σε μικρό χρονικό διάστημα κατόρθωσε να μεταβάλλει όλες τις γύρω περιοχές σε μεγάλα εθνικά φυτώρια. Πλαισιώθηκε από ικανά στελέχη και σύστησε ειδικές εθνικές επιτροπές, που ακολουθούσαν κανονισμούς που είχε συντάξει ο ίδιος. Οι εργασίες του απέδωσαν γρήγορα, αφού πέτυχε να εμφυσήσει θάρρος και τόλμη στους υπόδουλους σε βαθμό που να είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα για την πατρίδα.

Οκτώβριος 1912: κατάληψη της πόλης από βουλγαρικές δυνάμεις στα πλαίσια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου.

26 Ιουνίου 1913: απελευθέρωση της Καβάλας από μοίρα του ελληνικού στόλου με το αντιτορπιλικό «Δόξα». Αποβίβαση στην πόλη την επομένη του ναυάρχου Κουντουριώτη.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

Η Καβάλα καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους τον Οκτώβριο του 1912. Στις 26 Ιουνίου 1913 ελευθερώθηκε από τον ελληνικό στόλο που ήταν αγκυροβολημένος στη Θάσο. Η απελευθέρωση έγινε με το εξής τέχνασμα. Παραγγέλθηκαν να ‘ρθουν από τη Θεσ/νίκη 5 οπλιταγωγά. Αυτά συνοδευόμενα από το θωρηκτό «Ύδρα» άρχισαν να ανταλλάσσουν σήματα με το στόλο της Θάσου κι έδωσαν την εντύπωση της απόβασης. Στο μεταξύ τα αντιτορπιλικά «Λόγχη» και «Λέων», που δέχτηκαν στο Στρυμόνα την επίθεση μιας βουλγαρικής πυροβολαρχίας, με τις οβίδες που έριξαν ανέφλεξαν μια γειτονική πυριτιδαποθήκη της πυροβολαρχίας. Ο βομβαρδισμός αυτός και η ανάφλεξη της πυριτιδαποθήκης διασκόρπισαν ένα απόσπασμα 500 ανδρών και προξένησαν σύγχυση στη βουλγαρική φρουρά της Καβάλας. Κατά τη διάρκεια της νύκτας οι ηλεκτρικοί προβολείς των μεταγωγικών εξερευνούσαν την παραλία σαν να ζητούσαν σημείο απόβασης. Οι Βούλγαροι έντρομοι ερευνούσαν κι αυτοί τον ορίζοντα με τη βοήθεια προβολέα που είχαν μεταφέρει από την Αλεξανδρούπολη. Ύστερα όλα επανήλθαν στη σκιά. Πάνω από 2000 Βούλγαροι εγκατέλειψαν άτακτα την πόλη, ενώ βάρκα από την Καβάλα έσπευδε στον Κουντουριώτη για να αναγγείλει την ευχάριστη είδηση της αποχώρησης των Βουλγάρων μαζί με τη δυσάρεστη της απαγωγής των 27 προκρίτων Καβαλιωτών, στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ο επίσκοπος Μυρέων Αθανάσιος.Το πρωί της 26 Ιουνίου το τορπιλοβόλο «Δόξα» με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Κριεζή προσορμίστηκε στην παραλία της Καβάλας, οδηγούμενο από γνώστη της ναρκοθέτησης του διαύλου. Το ναυτικό άγημα που αποβιβάστηκε έγινε αποδεκτό με μεγάλο ενθουσιασμό, ενώ οι μαθητές του Ημιγυμνασίου παρατεταγμένοι με τον καθηγητή Στάνη στην παραλία απέδιδαν τιμές και συνόδευσαν το άγημα στο Διοικητήριο, το σημερινό Πρωτοδικείο, όπου στον εξώστη του υψώθηκε η ελληνική σημαία.29 Αυγούστου 1916 – Σεπτέμβρης 1918: οι Βούλγαροι, ως σύμμαχοι των Γερμανών, καταλαμβάνουν την Καβάλα και προχωρούν σε συστηματική εξόντωση του ελληνικού πληθυσμού της με συνολικές απώλειες 15.000 Καβαλιώτες. Οι Βούλγαροι αποχωρούν με τη συνθηκολόγηση της χώρας τους στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

1922: Μικρασιατική Καταστροφή – η Καβάλα δέχεται χιλιάδες προσφύγων και μετατρέπεται σε προσφυγούπολη, ανάμεσα σ’ αυτούς και πολλοί Ελληνοπόντιοι από τη Μαύρη Θάλασσα – 57% του συνολικού πληθυσμού οι πρόσφυγες στα 1928. Το 1922 ιδρύεται και το ποδοσφαιρικό τμήμα του συλλόγου «Φίλιπποι».

1.4.1934: αναλαμβάνει στην Καβάλα δήμαρχος ο Μήτσος Παρτσαλίδης, πρώτος εκλεγμένος «κόκκινος» δήμαρχος στην ελληνική ιστορία με 3780 ψήφους.

1941 –1944: βουλγάρικη κατοχή σε Αν. Μακεδονία και Θράκη. Εξόντωση των Εβραίων της Καβάλας.

13 Σεπτεμβρίου 1944: δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. απελευθερώνουν την Καβάλα από τους Βούλγαρους
Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα μας η Καβάλα έχει όψη μεγαλούπολης. Υψώθηκαν τεράστιες καπναποθήκες, ιδρύθηκαν πολυτελείς κατοικίες, συστήθηκαν νέα σωματεία, άνοιξαν παντός είδους καταστήματα, λειτούργησαν νέα σχολεία, ανεγέρθηκαν μεγαλοπρεπή κτίρια, απέκτησε η κοινότητα νοσοκομείο, γυμναστήριο, νέο μεγάλο ναό, φιλαρμονική, βιβλιοθήκη, αναγνωστήριο και τυπογραφεία. Ο Γ.Χατζηκυριακού, που επισκέφθηκε την Καβάλα στα 1906, μας δίνει μια πολύ γλαφυρή και παραστατική εικόνα της κοινοτικής ευρωστίας και της κοινοτικής προόδου που συντελέστηκε στην Καβάλα κατά την τελευταία πεντηκονταετία. Πλούσιοι έμποροι γίνονται μεγάλοι χορηγοί και ευεργέτες της κοινότητας. Ο Μ. Σπόντης χάρισε το οικόπεδο πάνω στο οποίο κτίσθηκε το σχολείο της Ομόνοιας και στη συνέχεια προκατέβαλε όλη τη δαπάνη της ανέγερσης του διδακτηρίου για να χαρίσει τελικά και το ποσό των 50.000 γροσίων. 0 Σπύρος Σεκερτζής κάλυψε όλη τη δαπάνη της ανέγερσης του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός». Εξέχοντες Καβαλιώτες ανέλαβαν την πρωτοβουλία της ίδρυσης του παρθεναγωγείου κατά τα έτη 1891-93.Από τους μεγάλους δασκάλους της πόλης ξεχωρίζει η εξέχουσα προσωπικότητα του Θεοδώρου Καβαλιώτη, που έδρασε στη Μοσχόπολη. Η ζωή και το έργο του αναφέρεται στη διατριβή του συναδέλφου Στάθη Κεκρίδη. Εξίσου μεγάλη φυσιογνωμία είναι και ο Νικόλαος Φιλιππίδης, που έδρασε στην Καβάλα κατά την περίοδο 1879-81. Ακολουθούν οι μορφές του Αρ. Στάνη, Βασιλειάδη, Πολίτη κ.ά. Εκείνος όμως που στάθηκε η ψυχή της πόλης για μισό αιώνα είναι ο ποιητής Ι.Κωνσταντινίδης. Πρωτοστάτησε σε κάθε πνευματική και εθνική εκδήλωση της ελληνορθόδοξης κοινότητας και σαν άλλος Τυρταίος τριγυρνούσε με τη λύρα στο χέρι για να εμψυχώσει τον υπόδουλο ελληνισμό και να ψάλει με τους στίχους του τη μελλοντική ανάσταση του. Οι στίχοι του περνούσαν στο στόμα του λαού και γίνονταν εμβατήρια και πολεμικοί παιάνες.

ΚΑΘΕ ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΗ…

Αυτό που κυριαρχεί στη συνοικία μας είναι ο όγκος του Υδραγωγείου, οι περίφημες «Καμάρες». Το όνομα της συνοικίας μας είναι «Σούγιολου», δηλαδή «ο δρόμος του Νερού».

Πέρα από το γεγονός ότι το υδραγωγείο αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης  της πόλης  αφού της χάρισε  το πολύτιμο νερό, για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα αποτέλεσε το σημείο αναφοράς στην οικονομική και κοινωνική ζωή της. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αποτελούσε σημαντικότατο δημόσιο «κτίριο», για ευνόητους λόγους. Αργότερα, αφού πλέον η πόλη απελευθερώθηκε και οι Καμάρες σταμάτησαν να υδρεύουν την πόλη, το μνημείο εξακολούθησε να δεσπόζει με τον όγκο του στο περιβάλλον της πόλης που τότε άρχιζε να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, οι Καμάρες αποτελούν το οικονομικό κέντρο της πόλης. Αρκετοί, χτίζουν τα σπίτια τους πάνω και δίπλα στο υδραγωγείο. Δύσκολα,  φτωχά χρόνια… Γύρω από τις Καμάρες στήνονται καταστήματα της εποχής, οι γνωστές παράγκες: τσαγκάρηδες,  καρβουνιάρηδες,  μικρά καφενεδάκια,  μπακάληδες που διαλαλούν την πραμάτεια τους,  προϊόντα εδώδιμα,  αποικιακά…Γύρω από αυτά τα μαγαζάκια υπάρχουν και οι πλανόδιοι πωλητές: μανάβηδες,   πωλητές μπαχαρικών και αρωματικών,  ρούχα,  ζώα … Το παζάρι της Καβάλας γίνεται στην περιοχή του Υδραγωγείου… Χρώματα, αρώματα, γεύσεις, τραγούδια,  φωνές, καυγάδες, ένα χαρμάνι από ζωές: Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι,  Εβραίοι …Οι Καμάρες γίνονται το σκηνικό της προσφυγιάς,  της  λαϊκής ζωής , του μόχθου,  του ιδρώτα της καθημερινότητας  αλλά και της αισιοδοξίας, της δύναμης των καθημερινών ανθρώπων να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους και να ζήσουν καλύτερα .

Σήμερα, αν και η πόλη μας αλλάζει όψη με τα μοντέρνας αρχιτεκτονικής πολυώροφα κτίρια που υψώνονται παντού, η συνοικία μας, η συνοικία του «Τιμίου Σταυρού» εξακολουθεί να αντιστέκεται διατηρώντας ακόμη τα χαμηλά σπίτια με τις ολάνθιστες αυλές και το κλίμα της «γειτονιάς» που τα παιδιά μεγαλώνουν ευτυχισμένα –ευτυχώς- ακόμα ανάμεσα σε καλόκαρδους ανθρώπους του μόχθου, της μετανάστευσης και των ευγενικών συναισθημάτων…

Το Σχολείο μας ως υπηρεσία ιδρύθηκε το έτος 1913 (με την απελευθέρωση της πόλης) με την επωνυμία «Γ΄ μικτόν». Αργότερα, προς  εφαρμογή του Νόμου «Περί στοιχειώδους εκπαιδεύσεως»  (4397/1929)  μετονομάστηκε «Ε΄ εξατάξιον μικτόν »  και αρχικά στεγαζόταν σε νεοκλασικό οίκημα επί της οδού «Κωνσταντινίδου Ποιητού», λίγο πιο πάνω από το σημερινό 1ο Γυμνάσιο. Το διδακτήριο που στεγάζει σήμερα το Σχολείο χτίστηκε το έτος 1930 με δαπάνες του Δήμου Καβάλας και επί θητείας του Δήμαρχου Κλεάνθη Τερμενζή, σε οικόπεδο συνολικής έκτασης 1446,75 τ.μ. που περικλείεται από τις οδούς Καραϊσκάκη (ταχυδρομική διεύθυνση: Καραϊσκάκη αρ. 6), Γάτσου, Νιόβης και Ηρούς και το ποσό που δαπανήθηκε για την κατασκευή του ανήλθε σε 1.023.846,25 δραχμές.

Λόγω έλλειψης ή στενότητας  των διδακτηρίων στην πόλη μας το διδακτήριο του 5^ου Δημ. Σχολείου έχει στεγάσει τα εξής σχολεία κατά καιρούς:

α) Το Δ΄ Δημοτικό σχολείο κατά το έτος 1932

β) Τα θ΄ και Ι΄ Δημοτικά Σχολεία το έτος 1933

γ) Το  14^ο Δημοτικό Σχολείο κατά το έτος 1937, το οποίο αργότερα μετονομάστηκε «16^ο  Δημοτικό Σχολείο Καβάλας», όπως προκύπτει από  τα πρακτικά της σχολικής εφορίας 20 και 21 της 23/10/1937.

δ) Το ΣΤ΄ Δημοτικό Σχολείο ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1936 και άρχισε να λειτουργεί συστεγαζόμενο με το Ε΄ Δημοτικό Σχολείο από το σχολικό έτος 1937-1938 μέχρι  το  έτος 1982 οπότε και συγχωνεύθηκε με το Ε΄ Δημοτικό Σχολείο .

3. ΟΙ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΦΩΝΕΣ ΖΩΗ ΜΑΣ ΔΙΝΟΥΝ…

Η προσφυγιά, η   φτώχεια αλλά και η αβεβαιότητα είναι τα στοιχεία εκείνα που κυριαρχούν στη συνοικία (αλλά και στην Ελλάδα) τη δεκαετία του 1930.

Η Μικρασιατική καταστροφή φέρνει στην πόλη ένα μεγάλο κύμα προσφύγων που δημιουργεί τεράστια προβλήματα. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων αυτών όμως τους δυναμώνουν, τους αναγκάζουν να σφίξουν τα δόντια και να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Οι πρόσφυγες λοιπόν με τη μεγάλη πολιτιστική τους   παράδοση αποτελούν τη νέα παραγωγική τάξη της πόλης που σε συνεργασία με τους «εντόπιους» κατοίκους και την αστική τάξη της πόλης δημιουργούν την χρυσή εποχή για την Καβάλα: την τετραετία 1928-1932 όταν και κατασκευάζονται μεγάλα έργα που δίνουν πνοή στην πόλη-μεταξύ των οποίων και το Σχολείο μας. Υπάρχουν βέβαια την εποχή αυτή πολλές κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές: από το 1928 έως το 1933  σημειώνονται στην πόλη τρομερές κινητοποιήσεις των καπνεργατών που τελικά παρά τις συλλήψεις και τις διώξεις των πρωτεργατών οδηγούν στην κατοχύρωση του καπνεργατικού επαγγέλματος μέχρι που ο νόμος του «ιδιώνυμου» εφαρμόζεται με πρωτοφανή σκληρότητα στην πόλη, διαλύονται οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και καθιερώνεται η «μαύρη λίστα προσλήψεων» για τους καπνεργάτες. Το 1934 η πόλη εκλέγει τον πρώτο «κόκκινο» δήμαρχο (Δ. Παρτσαλίδης) σε όλη την Ελλάδα και το 1935 βομβαρδίζεται από τον κυβερνητικό στόλο ως έδρα του κινήματος των «Βενιζελικών». Τον επόμενο χρόνο ο Ι. Μεταξάς επιβάλλει στρατιωτική δικτατορία…

Σε όλη αυτή την περίοδο το Σχολείο λειτουργεί κανονικά. Οι σχολικές εφορείες που λειτουργούν προβαίνουν σε προμήθεια σχολικών οργάνων, χαρτών, εικόνων και άλλων εποπτικών μέσων. Ακόμη, σημαντική για την περίοδο 1931-1933 είναι η λήψη απόφασης για περιτοίχιση του προαυλίου και για ένωση των δύο αιθουσών του δεύτερου ορόφου με ενδιάμεσο ξύλινο πέτασμα, εργασίες που όμως θα πραγματοποιηθούν τελικά πολύ αργότερα.

Το διδακτήριο είναι διώροφο  και έχει 6 αίθουσες διδασκαλίας και δύο μικρότερες αίθουσες που λειτουργούσαν ως γραφεία Διευθυντού και Διδακτικού προσωπικού. Στο ισόγειο  (εξωτερικά και προς την πλευρά της αυλής) υπάρχει αποθήκη όπου λειτουργούσαν και τα μαθητικά συσσίτια. Οι τουαλέτες στεγάζονταν σε εξωτερικό χώρο του σχολείου όμως οι  συνεχείς προσπάθειες της Διεύθυνσης του Σχολείου και της Σχολικής Εφορείας (πρακτικό με αριθμ. 22/4-12-1937)  για μεταφορά τους , για ενίσχυση του σχολικού Ταμείου αλλά και για κατασκευή αυλόγυρου δεν έφεραν αποτέλεσμα

Αναμφίβολα πρόκειται για κτίριο με  κατασκευή στιβαρή και λειτουργική με μεγάλο προαύλιο χώρο που πληρεί ακόμη και σήμερα τις προϋποθέσεις που ένα σχολικό κτίριο πρέπει να έχει: μεγάλες, ευήλιες και ευάερες αίθουσες, φαρδιές σκάλες εσωτερικά κι εξωτερικά που επιτρέπουν την εύκολη και ελεύθερη πρόσβαση παιδιών ή εκπαιδευτικών και μεγάλους διαδρόμους που εξασφαλίζουν την παραμονή των μαθητών σε δύσκολες καιρικές συνθήκες.

Στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των προσφύγων στη συνοικία και της λειτουργίας του καινούριου διδακτηρίου υπήρχαν μεγάλες διαφορές στην ηλικία των μαθητών της κάθε τάξης καθώς πολλά παιδιά είχαν αναγκαστεί να σταματήσουν τις σπουδές τους στον Πόντο ή στη Μ. Ασία λόγω των διωγμών των Τούρκων και της μετανάστευσης και να τις συνεχίσουν στον τόπο εγκατάστασής τους. Στα πρώτα λοιπόν αυτά χρόνια –για τα οποία δυστυχώς δεν έχουμε πολλά στοιχεία καθώς τα σχετικά αρχεία χάθηκαν ή καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου πολέμου – στο σχολείο φοιτούν περίπου 300 μαθητές και μαθήτριες που μιλούν με εντελώς διαφορετικό τρόπο καθώς προέρχονται από πολλά διαφορετικά πολιτισμικά και κοινωνικά  περιβάλλοντα: πρόσφυγες που μιλούν με τη χαρακτηριστική ομιλία των Ποντίων ή τη βαριά προφορά των Καππαδοκών, εντόπιοι και «Παλαιοελλαδίτες» που ήταν κυρίως τα παιδιά  των δημοσίων υπαλλήλων, των στρατιωτικών και των χωροφυλάκων… Παιδικές φωνές που δίνουν ζωή στη συνοικία και νόημα στη ζωή των γονιών τους.

Η φτώχεια δεν άφηνε περιθώρια στα περισσότερα παιδιά να έχουν τα δικά τους σχολικά βιβλία κι έτσι αναγκάζονταν να γράφουν στα τετράδιά τους την ύλη των μαθημάτων και να διαβάζουν από εκεί στα σπίτια τους υπό το φως των δαδιών ή της γκαζόλαμπας… Όσα βιβλία  κυκλοφορούσαν άλλαζαν πάρα πολλά χέρια, από τους παλαιότερους στους νεότερους μαθητές…Αυτονόητο είναι βέβαια ότι στο διάστημα του Μεσοπολέμου και κυρίως τη δεκαετία του 1930, για τη συντριπτική πλειοψηφία των οικογενειών η πρώτη προτεραιότητα ήταν η αντιμετώπιση των καθημερινών δυσκολιών και της επιβίωσης και όχι η μόρφωση κι αυτό μπορεί να εξηγήσει τα υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού αλλά και εγκατάλειψης του σχολείου από πολλά παιδιά.

Πρώτος διευθυντής του Σχολείου από τη στιγμή που αυτό στεγάστηκε στο νέο διδακτήριο ήταν ο Ιωάννης Σαμακοβίτης που άσκησε τα καθήκοντά του μέχρι τις 26/7/1933.Η επόμενη διευθύντρια του Σχολείου ήταν η Αρετή Στουπάκη (27/7/1933 έως 11/12/1936) και ακολούθησε ο Ιορδάνης Χατζηλιάδης (12/12/1936 έως 26/9/1949). Μέλη του Συλλόγου διδασκόντων στο Σχολείο κατά τη δεκαετία του 1930 ήταν οι δάσκαλοι: Κων/νος Πανάς, Καλλιόπη Βολκάκη, Ευριδίκη Παλλίδου, Παναγής Τσιλιγγίρης, Κων/νος Μεταξάς, Αναστάσιος Κουκουλιός, Φωτεινή Κυριακού, Ανδρέας Μωσαΐδης, Αναστασία Στυλιανάκη,  Ξανθίππη Σιλετζή, Ελένη Παρίση, Γεώργιος Μπακογιαννάκης, Θεόδωρος Κατσαμακίδης, Ευδοκία Γοργία, Μυρσίνη Αντωνίου.

Ξεχωριστή αναφορά θα πρέπει να γίνει στο σημείο αυτό στην Μελπομένη Νικολαΐδου, στη γιαγιά Μέλπω, που υπηρέτησε στο Σχολείο μας ως «υπηρέτρια» (όπως ήταν τότε ο όρος που χρησιμοποιούνταν –καθαρίστρια θα την λέγαμε σήμερα) από το Νοέμβριο του 1924 έως και το Δεκέμβριο του έτους 1951 οπότε και παραιτήθηκε λόγω γήρατος μιας και είχε γεννηθεί το έτος 1889. Οι παλιότεροι σίγουρα θα τη θυμούνται με αγάπη.

4. Η ΚΑΤΟΧΗ

28^η Οκτωβρίου 1940: Η Ελλάδα βρίσκεται σε πόλεμο με την Ιταλία. Το έθνος σύσσωμο απαντά «ΟΧΙ» στις  παράλογες ιταλικές απαιτήσεις  και η χώρα μας βρίσκεται στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Το χαμόγελο στα χείλη των Ελλήνων στρατιωτών που φεύγουν για το μέτωπο γίνεται τραγούδι που τραγουδιέται από εκατομμύρια φωνές στη χώρα και τα μικρά καφενεδάκια της γειτονιάς γεμίζουν από ανθρώπους που από τη μια προσπαθούν να διασκεδάσουν τις ανησυχίες και τους φόβους τους με ένα ποτήρι κρασί και από την άλλη οι φοβισμένοι αυτοί άνθρωποι φωνάζουν με μια φωνή «Θα τους ρίξουμε στη θάλασσα…».  Τα μαθήματα στο σχολείο σταματούν μα οι μικροί μαθητές , τα ξυπόλυτα παιδιά που με το ζόρι πολλές φορές πήγαιναν στο Σχολείο φουσκώνουν τα στήθη τους με χαρά και με  υπερηφάνεια αφού έμαθαν  για την ταραγμένη μα συνάμα μεγαλόπρεπη πορεία του Ελληνισμού μέσα στο χρόνο και στην Ιστορία. Στις γειτονιές  γίνονται έρανοι για να εξασφαλιστούν κάποια  στοιχειώδη εφόδια για τους στρατιώτες στο μέτωπο.

Απρίλιος 1941: Οι Γερμανοί ορμούν ακάθεκτοι στα εδάφη της Ελλάδας. Ο κόσμος είναι ανάστατος, το ίδιο και ο κρατικός μηχανισμός και οι Δημόσιοι Υπάλληλοι. Ο Νομάρχης Καβάλας απευθύνει την παρακάτω διαταγή (αριθμ. Πρωτοκόλλου 5359/7-4-1941) προς τους Δημοσίους υπαλλήλους:

«Έχοντες υπ’ όψη τας δημιουργηθείσας εις Θάσον εκτάκτους ανάγκας λόγω της συγκεντώσεως εκεί σημαντικού πληθυσμού της πόλεως, εντελλόμεθα, όπως ακολουθήσητε τας λοιπάς Δημοσίας αρχάς Καβάλας εις περίπτωσιν μετακινήσεώς των προς Θάσον, αναμένοντες εκεί νεωτέρας διαταγάς μου.»

Ο Νομάρχης Καβάλας

Χ. Καραμερτζάνης

Τελικά λίγες ημέρες αργότερα οι Αρχές της πόλης μεταβαίνουν στη Θάσο και Αναπληρωτής των Επιθεωρητών των Δημοτικών Σχολείων αναλαμβάνει ο δάσκαλος Σ. Βαϊρακτάρης που κοινοποιεί σε όλους τους εκπαιδευτικούς το έγγραφο με αριθμό πρωτοκόλλου 501/11-4-1941 που αναφέρει τα εξής:

«Ανακοινούμεν υμίν ότι δύνασθε να απομακρυνθήτε εκ Θάσου και μεταβήτε  εις οιανδήποτε περιφέρειαν επιθυμείτε να εγκατασταθήτε παρουσιαζόμενοι εις τας οικείας εκπαιδευτικάς αρχάς του τόπου της οριστικής σας εγκαταστάσεως προς καθορισμόν της περαιτέρω υπηρεσιακής σας τακτοποιήσεως»

Ο Επιθεωρητής

Σ. Βαϊρακτάρης

(Σημ.: Και στα δύο κείμενα διατηρήθηκε η ορθογραφία του αρχικού κειμένου αλλά εφαρμόστηκε το μονοτονικό σύστημα)

Αρκετοί λοιπόν υπάλληλοι αλλά και πλήθος πολιτών αναχωρούν από την Καβάλα ναυλώνοντας πλοία που υπήρχαν στο λιμάνι της πόλης. Εν τω μεταξύ στις 15 Απριλίου 1941 καταλαμβάνεται και η Θάσος από τα γερμανικά στρατεύματα. Μετά την κατάληψη όλοι υποχρεώνονται από τους κατακτητές να επιστρέψουν στην Καβάλα (περιττό βέβαια να αναφερθεί ότι οι αρχές της πόλεως δηλ.  Νομάρχης, Δήμαρχος, Επιθεωρητές, Μητροπολίτης κλπ. είχαν αναχωρήσει προ πολλού προς άλλους πιο… ασφαλείς προορισμούς).

Η γερμανική διοίκηση διέταξε κάθε υπάλληλος να αναλάβει τα καθήκοντά του. Καθήκοντα Νομάρχη ανέλαβε ο πρώην Γενικός Γραμματέας της Νομαρχίας Στυλιανός Αθανασάτος, Αρχιερατικού Επιτρόπου ο Ιεροκήρυκας Κων/νος Χρόνης, Δημάρχου ο γιατρός Αποστολάτος και Αναπληρωτής  Επιθεωρητού Α΄ και Β΄ Εκπαιδευτικής περιφέρειας Καβάλας ο δάσκαλος του 5^ου Δημοτικού Σχολείου, του Σχολείου μας δηλαδή, Κυριάκος Βαφείδης, ο οποίος με την ανάληψη των καθηκόντων του στέλνει σε όλους τους Διευθυντές και Δασκάλους όλων των Σχολείων την ακόλουθη εγκύκλιο (με αρ. πρωτοκόλλου 466/3-5-1941)

«Αναλαμβάνων κατόπιν εντολής του κ. Νομάρχου τα καθήκοντα του αναπληρωτού αμφοτέρων των Εκπαιδευτικών περιφερειών, απευθύνω εν πρώτοις θερμόν συναδελφικόν χαιρετισμόν προς όλους υμάς γνωρίζων ότι υπό τας παρούσας κρισίμους στιγμάς δέον όπως μη μας απολήψη η καρτερικότης, το θάρρος και η γενναιοψυχία. Τα σύγχρονα γεγγονότα όχι μόνον δεν πρέπει να μας απογοητεύσουν, αλλά μάλλον να μας θερμάνουν τον νουν και την καρδίαν, ίνα βαδίσωμεν προς τα εμπρός. Η Ελλάς δεν απέθανεν. Η ηρωική Ελλάς έχει σκορπίσει ανά την υφήλιον τον εθνικόν της παλμόν και έχει αναπετάσει την σημαίαν της ελευθερίας. Είναι η Ελλάς η αιωνία, η κοιτίς των φώτων και του πολιτισμού.

Κατά το λήγον σχολικόν έτος, δια την επανάληψιν των μαθημάτων αναμένομεν σχετικάς διαταγάς. Πάντως οφείλομεν να παραμείνομεν εις τας θέσεις μας και να διαφυλάξομεν ως κόρην οφθαλμού το αρχείον του σχολείου και την εν γένει περιουσίαν του.

Άμα τη λήψει της παρούσης, οι κάτα τόπους τμηματάρχαι παρακαλούνται όπως κοινοποιήσωσι την παρούσαν προς άπαντα τα σχολεία της περιφερείας των. Επί πλέον οι κ. Διευθυνταί των Σχολείων ή αναπληρωταί τούτων παρακαλούνται όπως υποβάλωσιν ημών το ταχύτερον και δια παντός μέσου κατάστασιν ονομαστικήν του υπάρχοντος προσωπικού του σχολείου των, τον βαθμόν , την ηλικίαν  εκάστου, τα συνολικά έτη υπηρεσίας, το σχολείον εις ο υπηρετεί, τας μηνιαίας αποδοχάς του (το καθαρόν πληρωτέον ποσόν) και εις ιδιαιτέραν στήλην μέχρι πότε εμισθοδοτήθη. Τα στοιχεία ταύτα τυγχάνουσιν απαραίτητα ίνα ενεργήσωμεν δια την λήψιν μισθού.

Μετά συναδελφικών χαιρετισμών

Ο Αναπληρωτής

Κ. Βαφείδης

(Σημ.: Στο παραπάνω κείμενο διατηρήθηκε η ορθογραφία του αρχικού κειμένου αλλά εφαρμόστηκε το μονοτονικό σύστημα)

Οι Γερμανοί κατακτητές πολύ σύντομα έδειξαν το απάνθρωπο πρόσωπό τους με τις εκτελέσεις και  τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλουν τον Ελληνικό λαό.

Επίσης, όπως προκύπτει και από έγγραφο του Κυρ. Βαφείδη προς τον κ. Νομάρχη Καβάλας με αρ. πρωτ.468/7-5-1941 :

«…οι Γερμανοί στρατιώται καταστρέφουσι τα θρανία των σχολείων και τα χρησιμοποιούν ως καύσιμον ύλην»

Εν τω μεταξύ, από τις 22 Απριλίου του έτους 1940 είχαν φτάσει στην Καβάλα και οι σύμμαχοι των Γερμανών, οι Βούλγαροι που με έγκριση των γερμανικών τοπικών αρχών άρχισαν να καταλαμβάνουν τα Δημόσια κτίρια και Γραφεία και να αντικαθιστούν τις Ελληνικές αρχές. Μέσα σε μία μόλις εβδομάδα οι ελληνικές επιγραφές αντικαταστάθηκαν με επιγραφές που έφεραν το Κυριλλικό Αλφάβητο και η Καβάλα άρχισε να θυμίζει βουλγάρικη πόλη. Την κατάσταση έκανε πιο έντονη η ύπαρξη εκατοντάδων βουλγαρικών σημαιών που κυμάτιζαν στην πόλη.

Την ίδια μέρα που ο Κυρ. Βαφείδης στέλνει το υπ’ αριθμ. 466 έγγραφο προς όλα τα Σχολεία (που αναφέρεται πιο πάνω) οι γερμανικές αρχές απαγορεύουν τη λειτουργία των Σχολείων. Μπροστά σε μια τέτοια απελπιστική κατάσταση ο δάσκαλος του Σχολείου μας και αναπληρωτής επιθεωρητής Α΄ και Β΄ Εκπαιδευτικής περιφέρειας Καβάλας Κ. Βαφείδης μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη και περιγράφει την τραγική κατάσταση στην οποία περιήλθαν οι Εκπαιδευτικοί της Καβάλας στον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Νικόλαο Ραγκαβή με το παρακάτω υπόμνημα στις 19-5-1941:

«Λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω υμίν ότι λόγω της δημιουργηθείσης καταστάσεως και της καταργήσεως πάντων των Ελληνικών Αρχών, η θέσις των δημοδιδασκάλων της Α΄ και Β΄ Εκπαιδευτικής Περιφερείας Καβάλας κατέστη δεινή, διότι:

α) Οι Βούλγαροι απέστειλαν ενταύθα ιδικούς των διδασκάλους και λοιπόν υπαλληλικόν προσωπικόν

β) Ανεκήρυξαν δια νόμου ως επίσημον γλώσσαν της Μακεδονίας την Βουλγαρικήν.

γ) Υποχρέωσαν τους πάντας εντός μίας εβδομάδος, όπως εξαλείψωσι τας Ελληνικάς επιγραφάς και αντικαταστήσωσι ταύτας δια Βουλγαρικών χαρακτήρων.

δ) Ομοίως υπεχρέωσαν να αναρτώμεν Βουλγαρικάς σημαίας εις τας οικίας και καταστήματα

ε) Οι ιερείς να μνημονεύωσι το όνομα του βασιλέως των Βόριδος.

στ) Αναμένεται δε και από ώρας εις ώραν η κατάληψις των υπολοίπων σχολείων όσων δεν εγένετο αύτη μέχρι τούδε υπό την στρατιωτικών Αρχών.

Επειδή, Κύριε Υπουργέ, οι πλείστοι των δημοδιδασκάλων κατήντησαν οικονομικά ράκη καθόσον ούτοι με την αναχώρησιν των Δημοσίων Ταμείων δεν έλαβον ούτε δάνειον, ούτε μισθούς , όπως έλαβον εις άλλα μέρη οι δημόσιοι υπάλληλοι, δια τούτο εξ ονόματος του διδασκαλικού κόσμου της Καβάλας, όν έχω την τιμήν να αντιπροσωπεύω, έρχομαι ίνα θέσω και προφορικώς ταύτα υπό την υμετέραν κρίσιν και αντίληψιν με την παράκλησιν όπως ευαρεστούμενοι ενεργήσητε και τεθώσιν υπό την κρατικήν προστασίαν»

Ευπειθέστατος

Ο Αναπληρωτής

Κ. Βαφείδης
(Σημ.: Στο παραπάνω κείμενο διατηρήθηκε η ορθογραφία του αρχικού κειμένου αλλά εφαρμόστηκε το μονοτονικό σύστημα)

Ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας με την  υπ΄αριθμ. 13164 απόφασή του ενέκρινε την απόσπαση των Εκπαιδευτικών της Καβάλας στα σχολεία της Θεσσαλονίκης για να εξασφαλιστεί η μισθοδοσία τους. Η τελευταία εγκύκλιος προς τους Εκπαιδευτικούς της Καβάλας αφορά τη διαφύλαξη των αρχείων και της περιουσίας του κάθε  Σχολείου.

Μέρος του Αρχείου του 5^ου Δημοτικού Σχολείου Καβάλας παρέλαβε ο Διευθυντής του Ιορδάνης Χατζηλιάδης που το φύλαξε στο σπίτι της αδελφής της γυναίκας του Κυριακής Γεωργιάδου και ο Κυριάκος Βαφείδης απέκρυψε το ένα μέρος του Αρχείου του 5^ου Δημοτικού Σχολείου Καβάλας, τα Εγκυκλοπαιδικά Λεξικά του Α΄ Σχολείου (Φρουρίου) και τους ατομικούς φακέλους των Εκπαιδευτικών.

Τα γραφεία των Επιθεωρητών καταλήφτηκαν από τους Γερμανούς και στα τέλη Μαΐου 1941 οι Δάσκαλοι του Σχολείου υπογράφουν δήλωση στις Βουλγαρικές Αρχές ότι αποχωρούν από την Υπηρεσία με την θέλησή τους κι ότι δεν πρόκειται να επανέλθουν.

Όσοι εκπαιδευτικοί μετακινήθηκαν στη Θεσσαλονίκη πήραν απόσπαση σε όποιο Σχολείο επιθυμούσαν …

Έτσι, γράφεται ο επίλογος της ιστορίας του Σχολείου στα χρόνια της Κατοχής. Το Σχολείο υφίσταται αρκετές φθορές και από τους κατακτητές και από την φυσική εγκατάλειψή του καθώς παύει να είναι φάρος γνώσης και πολιτισμού και γίνεται ένα ακόμη εγκαταλειμμένο Δημόσιο κτίριο.  Στο μεταξύ ο λαός της Καβάλας υποφέρει: τρόφιμα μοιράζονται με το κουπόνι από τις Βουλγαρικές αρχές , καθημερινά άνθρωποι πεθαίνουν στους δρόμους και το κάρο της Δημαρχίας δεν προλαβαίνει να τους μεταφέρει για να τους θάψουν πρόχειρα, το χαμόγελο έχει φύγει από τα χείλη των ανθρώπων και κυρίως των παιδιών…

5. ΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

Τον Απρίλιο του 1945 όλοι οι εκπαιδευτικοί του Σχολείου βρίσκονται στην οργανική τους θέση και οργανώνουν την επαναλειτουργία του Σχολείου. Διευθυντής του Σχολείου αναλαμβάνει ο Ιορδάνης Χατζηλιάδης και στο 6^ο Δημοτικό Σχολείο (που όπως προαναφέρθηκε συστεγαζόταν με το 5^ο) διευθυντής ορίζεται ο Παναγής Τσιλιγγίρης (που δυο χρόνια αργότερα έφυγε από τη ζωή) ο οποίος τις Κυριακές μάζευε τα παιδιά του Σχολείου και τα ψυχαγωγούσε με το μαντολίνο του και με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια. Ο εκκλησιασμός των μαθητών γίνεται κάθε Σάββατο στον Ιερό Ναό Αγίου Αθανασίου και το κήρυγμα προς τους μαθητές αναλαμβάνει ο Ιορδάνης Χατζηλιάδης και ο Κυριάκος Βαφείδης. Μάλιστα, έγινε και μια προσπάθεια από το διδακτικό προσωπικό του Σχολείου να ιδρυθεί «προς ανύψωσιν πνευματικήν, θρησκευτικήν, ηθικήν και εθνικήν των Χριστιανών και των μαθητών » θρησκευτικός Σύλλογος με την επωνυμία «Ορθόδοξος Χριστιανική Ζωή» (αριθμός απόφασης 102/22-2-1946 του Πρωτοδικείου Καβάλας)  με πρόεδρο τον Κων/νο Κωνσταντινίδη που ήταν Θεολόγος, αντιπρόεδρο τον Διευθυντή του Σχολείου Ιορδάνη Χατζηλιάδη, Γραμματέα τον Κυριάκο Βαφείδη, Ταμία τον εκκλησιαστικό επίτροπο Παναγιώτη Βαμβακά και Σύμβουλο τον επίσης εκκλησιαστικό επίτροπο Σταύρο Κολαλά. Παρά τις προσπάθειες όμως του διδακτικού προσωπικού του Σχολείου για λειτουργία του Συλλόγου και στήριξή του και από τη Μητρόπολη κάτι τέτοιο δεν έγινε και τελικά ο Σύλλογος αυτός περιήλθε σε αφάνεια και μαρασμό. Τα έτη 1947 και 1948 οι εκκλησιαστικές χορωδίες του Σχολείο μας έλαβαν την άδεια από τον Μητροπολίτη Φιλίππων, Νεαπόλεως και Νέστου να ψάλλουν σε όλους τους ναούς της Πόλης Καβάλας  όμως αντέδρασαν οι Ιεροψάλτες της Πόλης και οι Εκκλησιαστικοί Επίτροποι μη θέλοντας να τους δυσαρεστήσουν δεν επέτρεπαν στις χορωδίες αυτές να παίρνουν μέρος στις Λειτουργίες και αυτές έπεσαν σε μαρασμό και έπαψαν να υπάρχουν.

Η χώρα μόλις είχε βγει από τις φλόγες του Παγκόσμιου Πόλεμου και δυστυχώς οι Έλληνες αντί μονοιασμένοι να ριχτούν στην ανασυγκρότηση της πατρίδας και να χτίσουν ένα καλύτερο μέλλον για τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους παρασύρονται σε έναν καταστροφικό και διχαστικό εμφύλιο πόλεμο. Στα χρόνια της κατοχής το ζητούμενο για όλους ήταν να παραμείνουν ζωντανοί. Οι μαθητές επιστρέφουν στο Σχολείο μα έχουν περάσει πολλά χρόνια… Τα παιδιά έχουν ξεχάσει κι αυτά τα λίγα που είχαν μάθει. Οι ηλικίες του είναι πια απαγορευτικές (τουλάχιστο για τους… προπολεμικούς μαθητές). Έτσι, αυτοί που ήξεραν στοιχειωδώς γραφή και ανάγνωση περνούσαν τις τάξεις χωρίς να συμπληρώσουν τον απαιτούμενο χρόνο φοίτησης σε αυτές. Παιδιά ηλικίας 15 και 16 χρονών βρίσκονται ακόμη στο Δημοτικό Σχολείο… Παιδιά που πέρασαν πολλά, που αντιμετωπίζουν τη φτώχεια, τη μιζέρια και την πείνα. Στο Σχολείο λειτουργούν μαθητικά συσσίτια με τρόφιμα από την ΟΥΝΡΑ στον ισόγειο χώρο (που σήμερα χρησιμοποιείται ως αποθήκη) με την επωνυμία «Δ΄Εστία». Οι μαθητές στην αρχή μπορούσαν να τρώνε και μεσημεριανό φαγητό, αργότερα όμως περιορίστηκε το συσσίτιο μόνο σε πρωινό ρόφημα («γάλα κόνις ή εβαπορέ με κακάον») και σταφιδόψωμο.

Τα έτη 1948 και 1949 εκσυγχρονίζεται στο Σχολείο η ηλεκτρική εγκατάσταση με κόστος 2.100.000 δραχμές, κατασκευάζεται  και εξοπλίζεται επιστημονική και μαθητική βιβλιοθήκη αντί 980.000 δραχμών και για την ενίσχυση του Ταμείου της η Σχολική εφορεία ζητά  οικονομική ενίσχυση από τον Σύλλογο Ποντίων του Μπρούκλιν των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Ο κοινωνικός ρόλος του Σχολείου την περίοδο αυτή είναι τεράστιος καθώς οι αρρώστιες θερίζουν τον πληθυσμό. Στο Σχολείο χορηγείται στους μαθητές μουρουνέλαιο (ημέρα παρά ημέρα) και γίνονται συχνές ιατρικές εξετάσεις από Αντιφυματικά Συνεργεία του υπουργείου Υγιεινής και εμβολιασμοί. Χαρακτηριστικό είναι ότι στον εμβολιασμό της 8-12-1949 εμβολιάστηκαν οι 300 μαθητές και μαθήτριες του Σχολείου και οι 104 είχαν «θετικήν αντίδρασιν».

Κατά τη δεκαετία του 1940-1950 στο 5^ο Δημοτικό Σχολείο υπηρέτησαν μεταξύ άλλων οι δάσκαλοι: Καλλιόπη Βολκάκη, Παναγής Τσιλιγγίρης, Κωνσταντίνος Μεταξάς, Αναστάσιος Κουκουλιάς, Φωτεινή Κυριακού, Ανδρέας Μωσαΐδης,  Αναστασία Στυλιανάκη, Ιορδάνης Χατζηλιάδης (Διευθυντής μέχρι 26-9-1949) Ελένη Παρίση, Μυρσίνη Αντωνίου, Κυριάκος Βαφείδης (Διευθυντής από 30-9-1949), Γεώργιος Πατσάκης, Όλγα Λαζαρίδου, Ελένη Λουίζου, Γρηγόρης Βαγάσαρης, Σταύρος Βλαχογιάννης, Μαρία Κρασά, Ιφιγένεια Κτενίδου, Μάλαμα Λάμπρου, Θέτις Ρασιδάκη.

6. Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ

Στα επόμενα χρόνια, γίνονται πολλές και σημαντικές προσπάθειες από το Σύλλογο Διδασκόντων του Ε΄ και ΣΤ΄ Σχολείου να ξεπεραστούν πολλά προβλήματα και να εξωραϊστεί το Διδακτήριο μετά τα πέτρινα χρόνια της δεκαετίας του 1940. Τα χρόνια είναι πολύ δύσκολα: Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ιατρού Ι. Ματάνη, ο οποίος αφού εξέτασε στις αρχές του 1952 το σύνολο των παιδιών σημειώνει στην έκθεσή του ότι «το 55% των μαθητών βρέθηκαν να πάσχουν από διάφορες ασθένειες …» Επίσης σημαντικό γεγονός ήταν η διακοπή των μαθημάτων από 4-20 Ιουνίου 1954 λόγω κρουσμάτων ασθένειας της πολυομυελίτιδας στην Καβάλα.

Το 1951 κατασκευάζεται αποθήκη για τα καυσόξυλα στην αυλή και το 1952 η σχολική εφορία εγκρίνει το ποσό των 5.355.000 δραχμών για την κατασκευή ξύλινου διαφράγματος στις αίθουσες του 2^ου ορόφου (που μέχρι το 2004 φιλοξενούσαν τις εορταστικές εκδηλώσεις του Σχολείου) που ολοκληρώνεται τον Μάιο του ίδιου χρόνου , ενώ στις 25/6/1953 εγκρίνεται το ποσό των 4.984.000 δραχμών για υδροχρωματισμό της εξωτερικής και μέρους της εσωτερικής τοιχοποιίας και ελαιοχρωματισμό των κουφωμάτων.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο εξωτερικός χώρος  του Σχολείου παρουσιάζει μια τραγική- πρωτόγονη θα λέγαμε  όψη: δεν υπάρχει περιτοίχισμα του προαυλίου και τα αποχωρητήρια βρίσκονται στο κέντρο της αυλής με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν οι στοιχειώδεις κανόνες για την υγιεινή των παιδιών και να μην υπάρχει επαρκής χώρος για το παιχνίδι των μαθητών αλλά και για τη διδασκαλία του μαθήματος της «Σωματικής Αγωγής». Ο σύλλογος Διδασκόντων του Σχολείου και οι Σχολικές Εφορίες  ζητούν συνεχώς από τον Δήμο Καβάλας και από το Υπουργείο Παιδείας πιστώσεις για την πραγματοποίηση των κατάλληλων εργασιών, όμως οι προσπάθειές τους δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα.

Με φροντίδα των δασκάλων και κάποιων γονέων εργολάβοι φροντίζουν να ρίχνουν τα μπάζα, χώματα, πέτρες  από τις χωματουργικές- οικοδομικές εργασίες τους στον αύλειο χώρο του Διδακτηρίου και το καλοκαίρι του 1953 Δήμος Καβάλας στέλνει συνεργεία που ισοπεδώνουν τα μπάζα αυτά και ο αύλειος χώρος αποκτά μια πιο… ευπρεπή όψη.

Σε έγγραφα της εποχής που απευθύνει το Σχολείο σε διάφορους φορείς διαβάζουμε ότι «… η πλειοψηφία  των γονέων των μαθητών είναι άνεργοι ή πάρα πολύ φτωχοί…» και ζητείται η οικονομική τους συνδρομή για τη αγορά εποπτικών μέσων και για την κάλυψη των υποχρεώσεων του Σχολείου. Άξια αναφοράς είναι η οικονομική βοήθεια που παρέχει το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Καβάλας με την προσφορά 500.000 δραχμών στις 18/2/1954.

Τον Μάιο του 1951οι αδελφοί Αντωνιάδη από το Σύλλογο Νικοπολιτών- Ποντίων του Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης στέλνουν επιστολή στον Διευθυντή του Σχολείου ενημερώνοντάς τον ότι σκοπεύουν να μεσολαβήσουν ώστε ο Σύλλογός τους να βοηθήσει οικονομικά το Σχολείο και ζητούν να πληροφορηθούν αν σ’ αυτό φοιτούν Μαθητές Ποντιακής καταγωγής. Μετά από αλληλογραφία του Σχολείου με τον Σύλλογο αυτό, τα μέλη του διοργανώνουν χοροεσπερίδα και με το ποσό που συγκεντρώθηκε αγοράστηκε κινηματογραφική μηχανή μάρκας «Rever 31169 16mm» που στη συνέχεια  στάλθηκε ως δωρεά στο Σχολείο μας και παραλήφθηκε στις 9/12/1952, ενώ στις 21/12/1952 έγιναν τα εγκαίνια στα οποία παραβρέθηκαν όλες οι Αρχές του Τόπου και οι μαθητές με τις οικογένειές τους.Η προβολή ταινιών που ακολούθησε σημείωσε πολύ μεγάλη επιτυχία, που σχολιάστηκε και από τον Τύπο της εποχής.

Τον Απρίλιο του επόμενου έτους  οι οικογένεια των αδελφών Αντωνιάδη  έρχονται στην Καβάλα από την Αμερική και στο Σχολείο προς τιμήν τους γίνεται δεξίωση .

Το 1956 από τη Σχολική εφορία ξεκινούν (επιτέλους) εργασίες κατασκευής περιτοιχίσματος του προαυλίου (απόφαση  27/28-11-56) που θα ολοκληρωθούν στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Άξια λόγου σε όλη αυτή την περίοδο είναι η συμμετοχή του Σχολείου στις Αθλητικές-Πολιτιστικές-  Γυμναστικές επιδείξεις και εθνικές γιορτές που διεξάγονται στο Σχολείο, στο Δημοτικό Στάδιο ή στο χώρο κάτω από την Εκκλησία της Παναγίας, στις δεντροφυτεύσεις που διοργανώνονται από το Δασαρχείο Καβάλας και στους εράνους που διοργανώνονται για διάφορους λόγους -σεισμός στα Ιόνια νησιά (1953), κατεστραμμένα διδακτήρια (1952) – κλπ.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε  ότι η δεκαετία του 1950 είναι μια περίοδος ανασυγκρότησης καθώς το Σχολείο αρχίζει να ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις που εμφανίζονται μπροστά του και αρχίζει να οργανώνεται και να αποκτά τον πολυδιάστατο ρόλο μέσα στο δύσκολο κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής εκείνης.

7. ΧΩΡΙΣ ΠΟΔΙΕΣ ΚΑΙ… ΤΟΝΟΥΣ

Η δεκαετία του ‘60 είναι η πρώτη μετά από πολύ καιρό που επιτρέπει στους Έλληνες στο ξεκίνημά της να χαμογελάσουν και να ονειρευτούν ένα καλύτερο μέλλον.

Όνειρο του κάθε Καβαλιώτη, όπως και κάθε Έλληνα, είναι να αφήσει το σπίτιμε την αυλή και να αγοράσει κάποιο διαμέρισμα, πράγμα που θα σηματοδοτεί την αλλαγή της ζωής του προς το …καλύτερο- υποτίθεται. Όλοι θέλουν να αφήσουν πίσω τους το παρελθόν και να ονειρευτούν ένα καλύτερο μέλλον. Είναι η εποχή της αντιπαροχής, της ανοικοδόμησης και των χαμένων ονείρων… Αρχίζουν λοιπόν στη συνοικία του Τιμίου Σταυρού να χτίζονται οι πρώτες πολυκατοικίες και να αλλάζει έτσι το τοπίο, οδηγώντας στην υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος…

Η δεκαετία του ΄60 είναι περίοδος ζωντάνιας και αμφισβήτησης.Αρχίζει με την απονομή του βραβείου Νόμπελ στον Σεφέρη (1963), την οικουμενική αναγνώριση της ποίησης του Ρίτσου, τη μελοποίηση ποιημάτων από τον Θεοδωράκη, την χαρά που εκπέμπει η ίδια η Ελλάδα μέσα από την μουσική του Χατζηδάκη .

Την εποχή αυτή γίνεται προσπάθεια για Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με το φάσμα των παρεμβάσεων να είναι ευρύτατο: Κατάργηση των οικονομικών επιβαρύνσεων για σπουδές και στις τρεις βαθμίδες («δωρεάν παιδεία»), επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης από έξι σε εννέα χρόνια, καθιέρωση  της δημοτικής ως αποκλειστικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο … Η μεταβολή χαρακτηρίζεται επίσης από την επέκταση, σε τρία χρόνια της εκπαίδευσης των δασκάλων στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες.Το Σχολείο βρίσκεται την εποχή αυτή να παίζει τον ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στο παλιό και στο νέο: είναι το χωνευτήρι που παίρνει το παρελθόν, το αξιοποιεί και πάνω του στηρίζει τα θεμέλια για τη νέα γενιά που φοιτεί σ’ αυτό: παιδιά που δεν γεννήθηκαν και δεν έζησαν στην κατοχή ή στα δύσκολα χρόνια της εμφύλιας σύρραξης αποτελούν πια το μαθητικό δυναμικό… Κι εκεί που πάνε τα πάθη και τα μίση του παρελθόντος να καταλαγιάσουν… να… μπροστά μας καινούριες  πολιτικές διαμάχες, αναταραχές, αναστάτωση, δικτατορία…

1967… Σκοτάδι στην πολιτική ζωή της χώρας, στην Δημοκρατία, στην καθημερινή ζωή, στην Εκπαίδευση…Η οριστική ακύρωσητης Εκπαιδευτικής  Μεταρρύθμισης έγινε το 1967, αμέσως μετά την επιβολή Δικτατορίας της 21ης Απριλίου, με την κατάργηση όλων των μέτρων της, εκτός από τη «δωρεάν παιδεία».

1973… Από τις κραυγές των παιδιών του Πολυτεχνείου μέχρι την επάνοδο της Δημοκρατίας στη χώρα η απόσταση είναι τόσο μικρή αλλά και τόσο μεγάλη ταυτόχρονα. Ο αέρας της δημοκρατίας αρχίζει να φυσά και πάλι πάνω σ’ αυτή την μικρή πατρίδα, την μικρή μας πόλη, την φτωχική συνοικία μας, στο Σχολειό μας. Ο ιερός χώρος της Εκπαίδευσης ξαναβρίσκεται στην φωτεινή πλευρά του φεγγαριού: είναι ο κατ’ εξοχήν  χώρος της ελευθερίας, της δημοκρατίας, των συγκρουόμενων απόψεων που έρχονται σε επαφή και αλληλεπιδρούν.

Το Σχολείο λειτουργεί σε βάρδιες: Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη πρωί, Πέμπτη, Παρασκευή απόγευμα το 5^ο Δημοτικό, στην αντίθετη βάρδια το 6^ο Δημοτικό… Και βέβαια ποιος μπορεί να ξεχάσει το απίστευτο πρόγραμμα του να σχολάει ο μαθητής την Τετάρτη το απόγευμα από το Σχολείο και να πρέπει μέσα σε πολύ λίγο χρόνο να διαβάσει, να κάνει τις εργασίες του, την αντιγραφή του , να μάθει την ορθογραφία του… για να ξαναπάει στο Σχολείο το πρωί της Πέμπτης… Ευτυχώς αυτό το πρόγραμμα δεν κράτησε πολύ και εφαρμόστηκε το σύστημα της αλλαγής της βάρδιας ανά εβδομάδα…

Με βάση τον νόμο 309/76 επανέρχεται η δημοτική ως γλώσσα διδασκαλίας, καταργούνται οι εισαγωγικές εξετάσεις από το δημοτικό στο γυμνάσιο, και η αριθμητική βαθμολογία στο δημοτικό.

Δεκαετία του 1980…Στις αρχές αυτής της δεκαετίας και συγκεκριμένα το 1982 το 6^ο Δημοτικό Σχολείο παύει να υφίσταται ως υπηρεσία μετά από 45 έτη (καθώς είχε ιδρυθεί το 1936 και άρχισε την λειτουργία του το σχολικό έτος 1937/1938) και συγχωνεύεται με το 5^ο Δημοτικό Σχολείο.

Το 1981 καταργείται το μάθημα του Σαββάτου και εφαρμόζεται η πενθήμερη εργασία στα Σχολεία.

Το 1982 καταργήθηκε η σχολική ποδιά.Σύμφωνα με τους πολέμιους έκανε τα σχολεία να μοιάζουν με στρατόπεδα συγκέντρωσης για παιδιά,σύμφωνα με τους υποστηρικτές της τα σχολεία σήμερα μοιάζουν με πασαρέλες μόδας.

Πάντως όσο οι ποδιές υπήρχαν,  στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς έτρεχαν όλοι οι μαθητές-κορίτσιακαι  αγόρια- με τους γονείς σε βιοτεχνίες αλλά και μεγάλα καταστήματαπροκειμένου να τις αγοράσουν. Η τιμή τους ήταν αρκετά  «τσουχτερή» κι έφτανεκαι τις 4.000 δραχμές όταν ήταν επώνυμες, με αποτέλεσμα οι οικογένειες των μαθητών να σκέφτονται τη στιγμή που θα έπρεπε να αγοράσουν καινούρια ποδιά στα παιδιά τους. Αλλά και τι ιεροτελεστία ήταν εκείνη: τα κορίτσια φορούσαν την φρεσκοσιδερωμένη τους ποδιά με το κολλαριστό λευκό γιακαδάκι και την κυανόλευκη κορδέλα στα μαλλιά τους και τα αγόρια την κοντή μπλε φόρμα με τον ιδιαίτερο γιακά και ξεχύνονταν στους δρόμους… Στιγμές που δύσκολη σβήνουν από τη μνήμη…

Τον Απρίλη του 1982 με το προεδρικό διάταγμα 297/1982 η Κυβέρνηση αποφάσισε την εφαρμογή του μονοτονικού συστήματος στην εκπαίδευση και τη διοίκηση. Κι έτσι, οι μικροί μαθητές που ως τότε μάθαιναν με πολλή υπομονή, δυσκολία και κόπο τους τόνους και τα πνεύματα βλέπουν ξαφνικά τις λέξεις να χάνουν τις ψιλές, τις δασείες και τις περισπωμένες και αρχίζουν να εφαρμόζουν το μονοτονικό (και αρκετοί δυστυχώς και το ατονικό) σύστημα.

Ο νόμος 1304/82 καταργεί τον «Επιθεωρητή» και εισάγει τον «Σχολικό Σύμβουλο», θεσμός που ίσχυσε ως και τις ημέρες μας πριν αντικατασταθεί με τη σειρά του από τον «Συντονιστή Εκπαιδευτικού Έργου».

8.ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ… ΜΕΛΛΟΝ

Την δεκαετία του 2000 το Σχολείο μας συνέχισε την λειτουργία του βρισκόμενο μπροστά σε νέες προκλήσεις κι ευκαιρίες: το έτος 2004 εγκαινιάστηκε  η νέα πτέρυγα που περιλαμβάνει 6 επιπλέον αίθουσες διδασκαλίας, τουαλέτες και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων (που χρησιμοποιείται για όλες τις επίσημες εκδηλώσεις του Σχολείου, για συνέδρια, ημερίδες και βέβαια για το μάθημα της Φυσικής Αγωγής όταν οι καιρικές συνθήκες δεν βοηθούν τη διεξαγωγή του στον αύλειο χώρο). Αυτό είχε  ως αποτέλεσμα να σταματήσει η λειτουργία του Σχολείου σε βάρδιες και το πρόγραμμα μαθημάτων να εφαρμόζεται σε όλα τα τμήματα ταυτόχρονα κατά τον πρωινό κύκλο.

Σε όλα αυτά τα χρ’ονια, ως σήμερα, οι μαθητές και μαθήτριες  του Σχολείου σταθερά παραμένουν πάνω από 200, γεγονός που καθιστά το Σχολείο μας ένα από τα μεγαλύτερα σε μαθητικό κι εκπαιδευτικό πληθυσμό στον Δήμο Καβάλας.

Το σχολικό έτος 2010/2011 το 5^ο Δημοτικό επιλέχθηκε ως ένα από τα 500 σχολεία σε όλη την Ελλάδα να εφαρμόσει πιλοτικά το Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα- ΕΑΕΠ. Προστέθηκαν  νέα μαθήματα που διδάσκονται από εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς σε όλες τις τάξεις ( Θεατρική Αγωγή, Πληροφορική-Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών, Μουσική, Αγγλικά, Εικαστικά) και η λειτουργία του Σχολείου επεκτείνεται ως τις 14.00 καθημερινά. Παράλληλα λειτουργεί και Ολοήμερο Σχολείο με ωράριο λειτουργίας έως τις 16.00 (σήμερα με την κατάργηση του ΕΑΕΠ το ολοήμερο τμήμα στο Σχολείο μας λειτουργεί ως τις 15.00)

Στα χρόνια αυτά έγινε  προμήθεια εποπτικού, παιδαγωγικού, οπτικοακουστικού, αθλητικού υλικού, Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και βιντεοπροβολέων (με αποτέλεσμα στο Σχολείο να λειτουργεί εργαστήριο Η/Υ εξοπλισμένο με 10 desktopsκαι 10 laptops), ενώ σε κάθε αίθουσα υπάρχει δυνατότητα ενσύρματης και ασύρματης σύνδεσης στο διαδίκτυο. Στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων κατασκευάστηκε θεατρική σκηνή με αυλαία (ευγενική προσφορά του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων) και  τοποθετήθηκαν ενσύρματα και ασύρματα μικρόφωνα και μόνιμος βιντεοπροβολέας.

Καθ’ όλη την διάρκεια των τελευταίων ετών στο Σχολείο υλοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα Περιβαλλοντ.  Εκπαίδευσης, Αγωγής Υγείας και Πολιτισμού αλλά και Τοπικής Ιστορίας είτε μεμονωμένα είτε σε σύμπραξη με άλλες σχολικές μονάδες της Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας καθώς και ευρωπαϊκά προγράμματα eTwinning.

Το Σχολείο συμμετέχει σε όλες τις αθλητικές δραστηριότητες του Δήμου Καβάλας με μεγάλη μάλιστα επιτυχία.

Στο 5^ο Δημοτικό Σχολείο δίνουμε μεγάλη σημασία στην «Αγωγή της Ψυχής των παιδιών» και γι’ αυτό προγραμματίζουμε κάθε χρόνο παρακολούθηση ποιοτικών θεατρικών παραστάσεων και εκπαιδευτικών εκδρομών με σκοπό να διευρύνουμε τις παραστάσεις που προσλαμβάνουν οι μαθητές μας ώστε να κινητοποιηθούν όλες οι δυνατότητές τους και ικανότητές τους στην αντίληψη και κατανόηση του κόσμου που μας περιβάλλει…

Συνεχίζουμε λοιπόν το ταξίδι στο χρόνο και ελπίζουμε να είμαστε και να είστε όλοι καλά στα χρόνια που έρχονται…

Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει.

(Η μόρφωση, όπως ακριβώς μια εύφορη γη, φέρνει όλα τα καλά.)

Σωκράτης, 469-399 π.Χ.