ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ

Συντάκτης: Πάνου Δημήτριος, Εκπαιδευτικός ΠΕ70

Την Παρασκευή 29/11/2019 μετά το πέρας των μαθημάτων το Σχολείο μας επισκέφτηκαν οι:  κ. Ζουγρή Μαρία (Ψυχολόγος), κ.Πατελίδου Τάνια (Εκπαιδευτικός ΠΕ71 ΕΑΕ) και κ.  Γιουρούκη Άννα (Κοινωνική Λειτουργός) του Κέντρου Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (ΚΕΣΥ) Καβάλας και παρουσίασαν στους εκπαιδευτικούς  τεχνικές και μεθόδους προσέγγισης  της ενδοσχολικής βίας. Μετά από μια  σύντομη αναφορά στο θεωρητικό πλαίσιο υπήρξε ανταλλαγή απόψεων και αναφέρθηκαν καλές πρακτικές στον τρόπο με τον οποίο μπορούν οι εκπαιδευτικοί σε συνεργασία μεταξύ τους, με τους γονείς και γενικότερα με τη σχολική κοινότητα και τις αρμόδιες υπηρεσίες να  εντοπίσουν και να δώσουν λύσεις στο φαινόμενο της «θυματοποίησης» και του «σχολικού εκφοβισμού».

Ένα βίντεο που είχαμε γυρίσει το 2012 στο Σχολείο μας σχετικά με τη σχολική βία:

 

Τι εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε τον όρο «Σχολικός Εκφοβισμός και βία»;

Χρησιμοποιούμε τους όρους «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying) και «θυματοποίηση» (victimization), για να περιγράψουμε την  εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Σημαντικό είναι να έχουμε στο μυαλό μας πως ο σχολικός εκφοβισμός  δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τη σχέση του θύτη και του θύματος, δεν αφορά μόνο τους δυό τους, αλλά λειτουργεί πιο ομαδικά καθώς αφορά και εμπλέκει όλους όσους είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του περιστατικού, όσοι δηλαδή είναι απλά παρατηρητές, είτε είναι μαθητές, είτε ενήλικες, άσχετα από το αν υποστηρίζουν και παίρνουν το μέρος του θύτη ή σιωπηλά μέσα τους το μέρος του θύματος. Ίσως και αυτοί να είναι παράλληλα την ίδια στιγμή θύματα καθώς ο εκφοβισμός μπορεί να τρομάζει και τους ίδιους αν τολμήσουν να μιλήσουν και να στηρίξουν το παιδί που εκφοβίζεται.

Κάθε μορφή βίας στο σχολείο, είναι σχολικός εκφοβισμός;

Όχι. Χρειάζεται να μπορούμε να διαχωρίσουμε την επιθετικότητα και να κατανοήσουμε πως τα παιδιά μπορεί να μαλώσουν στο σχολείο ακόμη και να πιαστούν στα χέρια σε πιο μικρές ηλικίες. Δεν σημαίνει  πως η οποιαδήποτε μορφή επιθετικότητας ή βίας υπόκειται στη σχολική βία. Σε αυτές τις ηλικίες είναι φυσιολογικό να τσακωθούν, να διαφωνήσουν, να ανταλλάξουν λόγια – μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά μπορούν να γίνουν πολύ σκληρά. Όλο αυτό γίνεται μέσα από την προσπάθεια να «βρουν» τη θέση τους, το πού ανήκουν, να διαπραγματευτούν τα όριά τους, να δουν πιο απλά μέχρι που τα παίρνει. Μέσα από αυτή τη «μάχη», μαθαίνουν να συγκρούονται, να διεκδικούν, να παίρνουν πρωτοβουλίες, να έχουν άποψη και γνώμη, εξασκούνται σε τρόπους έκφρασης και συμπεριφοράς που τελικά θα υιοθετήσουν καθώς θα τους φέρνουν πιο επιθυμητά αποτελέσματα.

Η διαφορά λοιπόν είναι ότι άλλο σημαίνει να βρω τη θέση μου και το που ανήκω, διεκδικώντας ακόμα και μέσα από τη σύγκρουση, και άλλο να χρησιμοποιήσω τη δύναμη και την σωματική υπεροχή για να επιβληθώ μέσα από τη βία και τον φόβο.

Ποια είναι η προσωπικότητα του θύματος;

Συνήθως παρατηρούμε ότι θύματα του σχολικού εκφοβισμού πέφτουν παιδιά ή και έφηβοι που δεν μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους ή νομίζουν ότι δεν μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους επειδή είναι πιο αδύναμα σωματικά ή ψυχολογικά. Πρόκειται δηλαδή για παιδιά πιο ευαίσθητα, με χαμηλούς τόνους, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, εσωστρέφεια, ανασφάλεια, όπου θεωρούν ότι η αδυναμία είναι το στοιχείο που τα χαρακτηρίζει και πως δεν μπορούν να αντιδράσουν. Μπορεί να προέρχονται από περιβάλλον αυταρχικό ή υπερπροστατευτικό, που δεν τους έχει δώσει πρωτοβουλίες και ευθύνες για να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν ως προσωπικότητες, οικογενειακό περιβάλλον που δεν έχει ενισχύσει την έκφραση όχι μόνο του λόγου αλλά και του συναισθήματος, χωρίς όμως να είναι αυτός ο κανόνας. Επίσης σε αυτή την κατηγορία μπορούν να ανήκουν παιδιά που προέρχονται από άλλη χώρα, έχουν άλλη θρησκεία, πιο απλά …διαφέρουν!

Έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ έδειξε πως τα παιδιά που υπέφεραν από σχολικό εκφοβισμό έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν κατάθλιψη, άγχος και αυτοκτονικές τάσεις αργότερα στη ζωή τους.

Ποια είναι η προσωπικότητα του θύτη;

Ο θύτης είναι συνήθως πιο ισχυρός, μπορεί να υπερέχει σωματικά ή και μυϊκά, αντιδραστικός, θέλει να ξεχωρίζει αλλά με λάθος τρόπο, προσπαθεί να επιβεβαιωθεί μέσα από τις πράξεις επιβολής και ταπείνωσης του θύματος. Έρευνες έχουν δείξει ότι ο θύτης προέρχεται συχνά από οικογένεια όπου η βία, σωματική, λεκτική ή ακόμη και συναισθηματική είναι παρούσα, πρόκειται δηλαδή για ένα κακοποιητικό περιβάλλον, όπου τα μέλη της οικογένειας αναπαραγάγουν αυτό που γίνεται και στα ίδια ή αυτά που μαθαίνουν ως τρόπους συμπεριφοράς. Επιπλέον, ο θύτης θεωρεί «μαγκιά» και ανωτερότητα, αίσθηση εξουσίας την διαφορετική αυτή συμπεριφορά που του δίνει ευχαρίστηση καθώς νιώθει ότι καταξιώνεται στα μάτια των συμμαθητών του, χωρίς βέβαια να μπορεί να αντιληφθεί το παράλογο της κατάστασης, καθώς «μαγκιά» δεν είναι η επιβολή στον αδύναμο, εφόσον δεν μπορεί εκείνος να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Μάλιστα, αρκετές φορές μπορεί να γίνει επιθετικός και προς τους δασκάλους του ή τους καθηγητές του

Έρευνες έχουν δείξει μάλιστα, ότι οι θύτες μπορεί στο μέλλον να υιοθετήσουν τέτοιου είδους παραβατικές συμπεριφορές και ως ενήλικες, με αποτέλεσμα να μην αποκτήσουν ποτέ μια υγιή ψυχοκοινωνική ζωή, αλλά αντίθετα να εισπράττουν τις καταστροφικές συνέπειες της παραβατικότητάς τους που πλέον θα τους έχει γίνει τρόπος ζωής.

Υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα;

Θα λέγαμε ότι είναι το ίδιο νόμισμα από την άλλη πλευρά, καθώς το πιο κοινό στοιχείο και στους δύο, δεν είναι άλλο παρά η ανασφάλεια που αισθάνεται ο καθένας τους και απλά την εκφράζει με διαφορετικό τρόπο. Δεν σημαίνει ότι ο θύτης είναι ο δυνατός και ο σίγουρος για τον εαυτό του και πως το θύμα μόνο είναι φοβισμένο και ανασφαλές. Βαθιά μέσα τους νιώθουν το ίδιο, γι αυτό το λόγο ο θύτης προσπαθεί να επιβεβαιωθεί μέσα από λάθος πράξεις όμως δυστυχώς. Επίσης, μπορεί και οι δύο να έχουν σχολικές αποτυχίες, να μην πηγαίνουν καλά στα μαθήματά τους, όπως επίσης και να κάνουν φιλίες με τα άλλα παιδιά: ο θύτης γιατί αν και μπορεί να έχει την «παρέα» του, όσοι είναι γύρω του πάνε με τα νερά του, που σημαίνει ότι και αυτοί χωρίς να το γνωρίζουν είναι θύματά του, αλλά και το θύμα επειδή κανείς δεν το πλησιάζει λόγω του στιγματισμού και του φόβου ότι θα γίνει και ο ίδιος θύμα.

Πηγή: Μόσχα Μαρίνα (Ψυχολόγος)

Μορφές ενδοσχολικής βίας

Η ενδοσχολική βία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές:

• απειλή τραυματισμού ή φυσικός τραυματισμός κάποιου. Εκδηλώνεται με χειρονομίες, σπρωξίματα, ξυλοδαρμούς.

• συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών επιθέσεων, προσβολών και απειλών, ειρωνείας, χρήση παρατσουκλιών.

• εκβιασμοί για απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων.

• προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση, για άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριμένο συμμαθητή τους.

• αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, των υπηρεσιών MMS και SMS που παρέχουν τα κινητά τηλέφωνα και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου ατόμου.

• διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής κατάστασης, της διαφορετικότητας.

• σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση με ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα, μέχρι και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.

Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά

Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.

Τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού και βίας είναι δυνατόν να νοιώσουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας, να έχουν φοβίες, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία, να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες, ψυχοσωματικά προβλήματα όπως πονοκέφαλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, καθώς και κατάθλιψη.

Τα παιδιά θύτες, δηλαδή αυτά που ασκούν τη βία και τον εκφοβισμό, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τη σχολική φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι και να εξελιχθούν σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.

Πώς φαίνεται ότι ένα παιδί έχει γίνει θύμα ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού;

Ορισμένες ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώνουν ότι το παιδί έχει πέσει θύμα βίας και εκφοβισμού στο σχολείο είναι:

• η μειωμένη διάθεσή του ή η άρνησή του να πάει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία,

• οι αδικαιολόγητες απουσίες του,

• η απροσδόκητη μαθησιακή του πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που πέφτουν,

• το γεγονός ότι περνά το χρόνο του στα διαλείμματα κοντά στους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία,

• το ότι καθυστερεί να πάει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι,

• το ότι τα ρούχα του είναι συχνά σκισμένα και κατεστραμμένα,

• το ότι έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν,

• το ότι χάνει συχνά τα πράγματά του,

• το ότι ζητάει συχνά χρήματα από τους γονείς του γιατί χάνει αυτά που του δίνουν,

• το ότι υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν,

• το ότι παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα,

Εάν ισχύουν κάποια από τα προηγούμενα, τότε ίσως να υπάρχει περιστατικό βίας και εκφοβισμού και το παιδί να χρειάζεται άμεση βοήθεια και υποστήριξη.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς

Εάν αντιληφθείτε ότι το παιδί σας είναι θύμα εκφοβισμού και βίας από συμμαθητές του στο σχολείο πρέπει να αποφύγετε παρορμητικές αντιδράσεις και να αντιμετωπίσετε όσο το δυνατόν πιο ψύχραιμα την κατάσταση:

• Συνεργαστείτε στενά με το σχολείο για να πληροφορηθείτε για την έκταση και τη σοβαρότητα του περιστατικού καθώς και για τους τρόπους αντιμετώπισής του

• Παρέχετε στο παιδί σας υποστήριξη και ασφάλεια

• Να του πείτε ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν μόνο αν «σπάσει η σιωπή»

• Να του εξηγήσετε ότι το να μιλήσει στους ενήλικες για περιστατικά βίας και εκφοβισμού δεν αποτελεί «κάρφωμα»

• Ακούστε προσεκτικά τι έχει να σας πει το παιδί σας για τα συναισθήματά του και για τις ανάγκες του

• Παρακολουθείστε την εξέλιξη της κατάστασης αλλά και την υγεία του παιδιού σας

• Αν το παιδί σας παραπονιέται για μεγάλο χρονικό διάστημα ότι έχει σωματικούς πόνους, αν παρατηρείτε ότι έχει δυσκολίες στον ύπνο ή αν αρνείται επίμονα να πάει στο σχολείο, επισκεφτείτε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για παιδιά.

Εάν είστε γονείς παιδιού που ασκεί βία και εκφοβίζει συμμαθητές του στο σχολείο:

• Συνεργαστείτε με το σχολείο, για την αντιμετώπιση του προβλήματος του παιδιού σας σχετικά με τη βία

• Συνεργαστείτε με τον Διευθυντή και τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό του τμήματος του παιδιού σας για την εφαρμογή των κανόνων, των συνεπειών και την πρόληψη τέτοιων συμπεριφορών

• Παρακολουθήστε την εξέλιξη της κατάστασης και συνεργαστείτε στενά με το σχολείο. Παρατηρήστε αν το παιδί σας εμπλέκεται συχνά σε καβγάδες ή εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά και με τα παιδιά της γειτονιάς ή και με εσάς στο σπίτι. Μιλήστε γι’ αυτά στο Διευθυντή και τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό του τμήματος και συνεργαστείτε μαζί τους για να πάρετε βοήθεια

Όλα τα παραπάνω αποτελούν κάποιες άμεσες δράσεις σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης του προβλήματος του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο. Χρειάζεται όμως ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρέμβασης, στο οποίο να συμμετέχει το σύνολο της σχολικής κοινότητας αλλά και οι ευρύτεροι κοινωνικοί φορείς, προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.

Πηγή: «Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου»